50 χρόνια Γαλλογερμανικός άξονας: Οι μύθοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Η 50η επέτειος της Συνθήκης των Ηλυσίων στις 22 Γενάρη δεν πήρε μεγάλη δημοσιότητα. Είναι δύσκολο για τους ευρωπαίους ηγέτες, μέσα σε συνθήκες πρωτοφανούς κρίσης, να πανηγυρίσουν για τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έμπαιναν πριν από πέντε δεκαετίες.

Η Γαλλία και η Γερμανία, μαζί με την Ιταλία και τις τρεις χώρες της Μπενελούξ είχαν ήδη ιδρύσει την Ευρωπαϊκή Κοινότητα έξι χρόνια νωρίτερα, με τη συνθήκη της Ρώμης, τo 1957. Όμως η συνάντηση του Σαρλ ντε Γκολ και του καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουρ στα Ηλύσια Πεδία το 1963 σηματοδοτούσε μια μακροπρόθεσμη πολιτική δέσμευση που ξέφευγε από τα όρια της οικονομίας. 

Οι δύο χώρες συμφώνησαν πως θα επιδιώκουν στο μέτρο του δυνατού να βρίσκουν κοινές θέσεις, ιδρύοντας μια σειρά θεσμούς, οι οποίοι θα κρατούσαν σε επαφή τις δύο κυβερνήσεις ώστε να διασφαλίζουν τη συνεννόηση.

Αυτό που σήμερα αποκαλείται γαλλογερμανικός άξονας έχει τις ρίζες του σε εκείνη τη συνάντηση. 

Οι Γάλλοι και Γερμανοί ηγέτες είχαν πάντα το άγχος να δείχνουν πως συνεχίζουν εκείνη την παράδοση προσωπικής φιλίας και οικειότητας. Ο ντε Γκολ είχε αγκαλιάσει και φιλήσει σταυρωτά τον Αντενάουερ, ο Μιτεράν πιανόταν χέρι-χέρι με τον Χέλμουτ Κολ και σήμερα η Μέρκελ και ο Ολάντ κάνουν επίδειξη αβροφροσύνης. Το περιοδικό Εκόνομιστ περιγράφει το θέατρο: “Παρόλο που δημοσίως μιλάνε στον ενικό -με το tu και το du- όταν βρίσκονται μόνοι τους καταφέρνουν να συνεννοηθούν μόνο στα αγγλικά”.

Αυτό το άγχος της “φιλίας” έχει τη βάση του σε μια πραγματικότητα. Ολόκληρο το οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι στηριγμένο πάνω στο συμβιβασμό Γαλλίας και Γερμανίας. Χωρίς αυτό το συμβιβασμό, κανένας οικονομικός σχεδιασμός και κανένας διεθνής θεσμός δεν θα είχε μακροημερεύσει. Οι ανταγωνισμοί μεταξύ των δύο παραδοσιακών μεγάλων αντιπάλων της Ευρώπης μπήκαν στην άκρη για χάρη αμοιβαίων συμφερόντων, αλλά η σχέση ποτέ δεν έπαψε να είναι λυκοφιλία.

Όσοι σήμερα μας προτείνουν να υποταχθούμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, επειδή υποτίθεται έτσι απομακρύνεται το ενδεχόμενο του πολέμου, κοιτάνε μόνο τη βιτρίνα. Οι ανταγωνισμοί δεν εξαφανίστηκαν ποτέ, αντίθετα ανέβηκαν σε άλλο επίπεδο. Ο κοινός βηματισμός Γαλλίας – Γερμανίας ήταν πάντα σε βάρος των εργαζόμενων όλης της Ευρώπης, αλλά και άλλων λαών του κόσμου που δεν γλίτωσαν τον πόλεμο όλα αυτά τα χρόνια. Η συμμαχία τους επέζησε όλα αυτά τα χρόνια, αλλά δεν έπαψε ποτέ να είναι εύθραστη. Η σημερινή κρίση δημιουργεί τέτοιες συνθήκες αστάθειας στις οποίες όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά.

Αν γυρίσουμε πίσω στις μέρες της Συνθήκης των Ηλυσίων μπορούμε να δούμε κάποια από αυτά τα στοιχεία που αργότερα θάφτηκαν κάτω από τις “επιτυχίες” της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η Γαλλία και η Γερμανία στις αρχές της δεκαετίας του '60 ακόμη θεωρούνταν προαιώνιοι εχθροί. Είχαν πίσω τους εκατομμύρια νεκρούς στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, με τον δεύτερο να έχει λήξει λιγότερο από δυο δεκαετίες πριν. Ακόμη νωρίτερα η Γερμανία είχε φτάσει να γίνει ενιαίο κράτος το 1870, μόνο κάτω από την πίεση του πολέμου με τη Γαλλία.

Πόλεμος

Η περιοχή της Αλσατίας-Λοραίνης (πλούσια σε κοιτάσματα σιδήρου) μέσα σε 70 χρόνια είχε αλλάξει τέσσερις φορές χέρια. Στο ενδιάμεσο των δύο πολέμων, η Γαλλία είχε εισβάλει στο (πλούσιο σε άνθρακα) Ρουρ, ενώ μέχρι το 1956 είχε στην κατοχή της το κρατίδιο του Σάαρλαντ. Μάλιστα η Γαλλία διατήρησε το δικαίωμα να εκμεταλλεύεται κάποια ανθρακωρυχεία στο Σάαρλαντ μέχρι και το 1981.

Οι ευρωπαϊκές οικονομίες βγήκαν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο διαλυμένες, και η γερμανική πιο πολύ απ' όλες. Η ανοικοδόμηση μπόρεσε να έρθει μόνο μέσα από τις αμερικάνικες επενδύσεις -το σχέδιο Μάρσαλ. Οι ΗΠΑ όμως είχαν το φόβο ότι η ραγδαία ροή κεφαλαίων θα αναζωπύρωνε γρήγορα τους ανταγωνισμούς που οδήγησαν στον πόλεμο. Όλοι συμφωνούσαν πως στην ηττημένη Γερμανία δεν πρέπει να δοθεί ευκαιρία να ξανααποκτήσει βλέψεις έξω από τα σύνορά της. 

Παράλληλα όμως, υπήρχε και ο αντίστροφος φόβος, ότι μια αδύναμη Γερμανία θα άνοιγε δρόμο για την επέκταση της επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης.

Με την ίδρυση του ΝΑΤΟ το 1949 προσπαθούν να αντιμετωπίσουν αυτές τις προκλήσεις. Σύμφωνα με τη φράση της εποχής, στόχος ήταν “Να μείνουν οι Ρώσοι έξω, οι Αμερικάνοι μέσα και οι Γερμανοί κάτω”. Στην ίδια κατεύθυνση οι ΗΠΑ ενθαρρύνουν τα πρώτα βήματα για οικονομική συνεργασία των χωρών της Ευρώπης.

Οι βλέψεις των ηγετών της Γαλλίας όμως δεν περιορίζονταν εκεί. Δεν έβλεπαν κανένα λόγο γιατί η Γαλλία να μην εξασφαλίσει την ηγεμονική θέση στην Ευρώπη. Στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια αυτές οι βλέψεις ήταν πολύ επιθετικές, με στόχο η Γερμανία να μην ξανααποκτήσει ισχυρή βιομηχανία. Στη συνέχεια, ήρθε ο πρώτος συμβιβασμός με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα. Το 1953 το πρώτο τρένο φορτωμένο με κάρβουνο περνούσε τα γαλλογερμανικά σύνορα χωρίς να περάσει τελωνειακό έλεγχο. Το ίδιο θα γινόταν και για το ατσάλι και προς τις δύο πλευρές.

Το 1963 η ανάπτυξη των ευρωπαϊκών οικονομιών είχε προχωρήσει πλέον με τέτοιους ρυθμούς ώστε τα εθνικά σύνορα να είναι πολύ στενά για τη δραστηριότητα του κεφαλαίου. Όλοι έβλεπαν ότι χρειάζονται περισσότεροι συμβιβασμοί για το συμφέρον των επιχειρήσεών τους. Για τον Ντε Γκολ, ο εναγκαλισμός με τη Γερμανία ήταν απαραίτητος ώστε να συνεχίσουν οι γάλλοι καπιταλιστές ανενόχλητοι τις δραστηριότητές τους. Για τους Γερμανούς ήταν απαραίτητη κίνηση για να μπορέσουν να βγουν από τη μεταπολεμική απομόνωση.

Ανυπακοή

Τα πράγματα δεν κινήθηκαν ομαλά. Η συμφωνία των Ηλυσίων πέρασε από το γερμανικό κοινοβούλιο μόνο με την προσθήκη μιας παραγράφου που δήλωνε την πίστη της Γερμανίας στο ΝΑΤΟ και τη θέλησή της να ενταχθεί και η Βρετανία στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Ήταν μια κίνηση ανυπακοής στον Ντε Γκολ.

Μόλις ένα μήνα πριν την υπογραφή της συνθήκης, ο Ντε Γκολ ήταν αυτός που είχε μπλοκάρει την είσοδο της Βρετανίας στην ΕΟΚ, με το επιχείρημα ότι η Βρετανία φέρνει μαζί της την αμερικάνικη επικυριαρχία στην ΕΟΚ. Το 1959 είχε αποσύρει το μεσογειακό στόλο της Γαλλίας από το ΝΑΤΟ και το 1966 έβγαλε τη Γαλλία συνολικά από τη στρατιωτική διοίκηση του ΝΑΤΟ. Πίσω από τον “αντι-αμερικανισμό” βρισκόταν ο οικονομικός ανταγωνισμός με τη Βρετανία. Το 1964 μετά από 100 χρόνια για πρώτη φορά η οικονομία της Γαλλίας ξεπερασε αυτήν της Βρετανίας. Το 1967 ο Ντε Γκολ ξαναείπε “Όχι” στην αίτηση εισόδου της Βρετανίας.

Ένα από τα σημεία τριβής ήταν η “Κοινή Αγροτική Πολιτική”. Οι χώρες της ΕΟΚ είχαν συμφωνήσει να υψώσουν τείχη απέναντι στα προϊόντα των χωρών του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, καταδικάζοντας τις παλιές τους αποικίες στη φτώχεια. Όμως, μεταξύ τους είχαν καταργήσει τους δασμούς και αυτό θα μπορούσε να είναι καταστροφικό για τα εκατομμύρια των Γάλλων αγροτών που θα έβλεπαν προϊόντα από άλλες χώρες να κατακλύζουν την αγορά. 

Έτσι η ΕΟΚ εξασφάλιζε ότι θα αγόραζε και θα κατέστρεφε όλα τα περισσευούμενα αγροτικά προϊόντα, ώστε να μην πέσουν οι τιμές. Στην πράξη αυτό σήμαινε πως το γερμανικό κράτος ενίσχυε οικονομικά τους γάλλους αγρότες. Αλλά ήταν και αυτό ένα αντίτιμο που δέχθηκε να πληρώσει η Γερμανία για να μπορέσουν τα βιομηχανικά της προϊόντα να βρουν αγοραστές.

Αυτές οι διαμάχες έχουν ξεχαστεί, καθώς την ίδια εποχή εξελίσσονταν οι συγκρούσεις του Ψυχρού Πολέμου ανάμεσα στα δύο μεγάλα μπλοκ και οι αντιαποικιακοί αγώνες στην Ασία και την Αφρική. Όμως αυτό δεν μειώνει τη σημασία τους. Το 1965 ξέσπασε η λεγόμενη “κρίση της άδειας καρέκλας”. Σε αντιπαράθεση με τις δυνάμεις που ήθελαν μεγαλύτερο ρόλο των υπερεθνικών θεσμών, η Γαλλία απαιτούσε δικαιώμα βέτο για να συνεχίσει να συμμετέχει στην ΕΟΚ. Καθώς δεν υπήρξε συμφωνία, η Γαλλία αποχώρησε από την Κομισιόν, αφήνοντας άδεια την καρέκλα της μέχρι το Γενάρη του 1966, οπότε έγινε νέος συμβιβασμός.

Όταν ιδρυόταν η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, διατυπωνόταν ως στόχος ότι “ο πόλεμος να μην είναι μόνο αδιανόητος αλλά και υλικά αδύνατος”. Η λογική ήταν πως η οικονομική συνεργασία θα δημιουργήσει τους όρους ώστε τα κοινά συμφέροντα να είναι ισχυρότερα από τους ανταγωνισμούς. Όντως τα βήματα προς την ευρωπαϊκή ενοποίηση έδωσαν δυνατότητα σε πολυεθνικές να απλωθούν πάνω από τα σύνορα, όπως και σε συγχωνεύσεις γαλλικών με γερμανικές επιχειρήσεις. Όμως οι συγχωνεύσεις και η συγκεντροποίηση κεφαλαίου μέσα σε κάθε χώρα ξεχωριστά προχώρησε σε ακόμη μεγαλύτερη κλίμακα. Ποτέ δεν δημιουργήθηκε μια “ευρωπαϊκή καπιταλιστική τάξη” πάνω από τα εθνικά σύνορα. 

Οι Γάλλοι και Γερμανοί καπιταλιστές βρίσκουν τα περισσότερα κοινά όταν οργανώνουν την επίθεση στα εργατικά δικαιώματα, ή όταν οργανώνουν από κοινού τις επιθέσεις σε κοινούς “εχθρούς”, από τη Γιουγκοσλαβία το 1999 ως το Μαλί σήμερα.

Η κρίση ρίχνει τη μάσκα της “παγκοσμιοποίησης”. Οι ευρωπαϊκές άρχουσες τάξεις δεν παίζουν πλέον “παιχνίδια χωρίς σύνορα”, αλλά ανησυχούν για να σώσει η καθεμιά το τομάρι της. Η καπιταλιστική Ευρώπη είναι “Ευρώπη του πολέμου και του ρατσισμού”. Η κατάργηση των συνόρων, της απειλής του πολέμου και των ανταγωνισμών θα γίνει πραγματικότητα μόνο με τους εργάτες στην εξουσία.

Πηγή