Πέμπτη 28 Μαρτίου 2013

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Τα τραγούδια της Κομμούνας


«Το Παρίσι των εργατών με την Κομμούνα του θα γιορτάζεται πάντα σαν δοξασμένος προάγγελος μιας νέας κοινωνίας. Τους μάρτυρές της τους έχει κλείσει μέσα στη μεγάλη της καρδιά η εργατική τάξη. Τους εξολοθρευτές της τους κάρφωσε κιόλας η Ιστορία στον πάσσαλο της ατίμωσης απ' όπου δεν μπορούν να τους λυτρώσουν μήτε όλες οι προσευχές των παπάδων τους».

Καρλ Μαρξ, «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία»

Με αφορμή τα 142 χρόνια από την Κομμούνα του Παρισιού, ο «902.gr» παρουσιάζει ένα αφιέρωμα με τραγούδια που γράφτηκαν με αφορμή την Κομμούνα.

Η Παρισινή Κομμούνα του 1871 απέδειξε με καθαρό τρόπο πως η εργατική τάξη είχε μπει πλέον στο επίκεντρο της κοινωνικής εξέλιξης. Ήταν η πρώτη επανάσταση με την οποία η εργατική τάξη αναγνωρίστηκε ανοιχτά σαν η μόνη τάξη που ήταν ακόμη ικανή για κοινωνική πρωτοβουλία.

O Μαρξ γράφει στο έργο του «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία» ότι την περίοδο της Κομμούνας συγκρούστηκαν δύο κόσμοι: «Από τη μία, ο "παλιός κόσμος" του Παρισιού των Βερσαλλιών, η σύναξη τούτη των βρικολάκων όλων των πεθαμένων καθεστώτων (...) που με απληστία περίμεναν να καταβροχθίσουν το πτώμα του έθνους (...) δεν ήταν το πραγματικό Παρίσι, μα ένα Παρίσι-φάντασμα, το Παρίσι των λιποταχτών, το Παρίσι των αρσενικών και θηλυκών θαμώνων των βουλεβάρτων - το πλούσιο, το κεφαλαιοκρατικό, το χρυσωμένο, το ακαμάτικο Παρίσι που κατάκλυζε τώρα με τους λακέδες του, με τους τυχοδιώκτες του, με τη φιλολογική του γυφτοσυμμορία και με τις κοκότες του στις Βερσαλλίες (...) για το οποίο ο εμφύλιος πόλεμος ήταν απλά ένα ευχάριστο διάλειμμα.

Από την άλλη, ήταν, αλήθεια, θαυμάσια η αλλαγή που είχε φέρει στο Παρίσι η Κομμούνα! Ούτε ίχνος πια δεν υπήρχε από το ακόλαστο Παρίσι της Δεύτερης Αυτοκρατορίας. Δεν ήταν πια το Παρίσι τόπος συνάντησης των απανταχού αστών τυχοδιωκτών. Στη θέση των αστών γυναικών του Παρισιού ξαναβγήκαν στην επιφάνεια οι πραγματικές γυναίκες του Παρισιού - ηρωικές, ανοιχτόκαρδες και αφοσιωμένες σαν τις γυναίκες της αρχαιότητας. Ήταν το Παρίσι που εργαζόταν, που σκεφτόταν, που μαχόταν, που μάτωνε».

Το μεγαλύτερο δίδαγμα της Κομμούνας, που αναδείχτηκε από τον Μαρξ, είναι «...ότι το προλεταριάτο δεν μπορεί απλώς να κατακτήσει την έτοιμη κρατική μηχανή και να τη βάλει σε κίνηση για τους δικούς της σκοπούς. Το προλεταριάτο πρέπει να τσακίσει αυτήν την κρατική μηχανή και να την αντικαταστήσει με μια καινούρια, με τη δική του εξουσία».

Η Κομμούνα έπεσε στις 28 Μάη του 1871 και το τέλος της υπήρξε τραγικό για τους Κομμουνάρους. Γράφει ο Λένιν: «Δύο λάθη κατέστρεψαν τους καρπούς της λαμπρής νίκης. Το προλεταριάτο σταμάτησε στη μέση του δρόμου: Αντί να αρχίσει την "απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών", παρασύρθηκε από το όνειρο να εγκαθιδρύσει ανώτερη Δικαιοσύνη σε μια χώρα που να την ενώνει το πανεθνικό καθήκον... Το δεύτερο λάθος είναι η υπερβολική μεγαλοψυχία του προλεταριάτου: Έπρεπε να εξοντώσει τους εχθρούς του. Απεναντίας, το προλεταριάτο του Παρισιού προσπαθούσε να επιδράσει ηθικά επάνω τους, περιφρόνησε τη σημασία των καθαρά πολεμικών ενεργειών στον εμφύλιο πόλεμο και αντί να στεφανώσει τη νίκη του στο Παρίσι με αποφασιστική επίθεση ενάντια στις Βερσαλλίες, αργοπόρησε κι έδωσε στην κυβέρνηση των Βερσαλλιών τον καιρό να συγκεντρώσει τις σκοτεινές δυνάμεις και να προετοιμαστεί για τη ματωμένη βδομάδα του Μάη».

Το επιστέγασμα της πρώτης στον κόσμο απόπειρας της εργατικής τάξης να ανοίξει το δρόμο προς τον κομμουνισμό δίνει η εισαγωγή στον «Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία» του ΦρίντριχΈνγκελς: «Τον τελευταίο καιρό, το σοσιαλδημοκράτη Φιλισταίο τον πιάνει ξανά ένας ιερός τρόμος όταν ακούει τις λέξεις: Δικτατορία του προλεταριάτου. Ε, λοιπόν, κύριοι, θέλετε να μάθετε τι λογής είναι αυτή η δικτατορία; Κοιτάχτε την Παρισινή Κομμούνα. Αυτή ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου».
  • La defense de Paris
Το τραγούδι μεταφράζεται «Η υπεράσπιση των Παρισίων». Ο στιχουργός και ο συνθέτης είναι άγνωστος. Η εκτέλεση είναι από το δίσκο «Τραγουδώντας την Κομμούνα» από τον Μαρσέλ Μουλουντζί. Το τραγούδι περιγράφει την οργή των Παριζιάνων λίγο πριν το ξέσπασμα της κομμούνας. Οι κάτοικοι των Παρισίων επί 4 μήνες πάλευαν ενάντια στις πρωσικές δυνάμεις που πολιορκούσαν το Παρίσι. Ο παριζιάνικος λαός έχει αντιληφθεί αρκετά νωρίς τις προδοτικές τάσεις των εκπροσώπων της αστικής τάξης. 

Αν και το τραγούδι μάλλον γράφτηκε το 1870 χαρακτηρίζει τον Λουδοβίκο Βοναπάρτη προδότη, κοράκια εκείνους που πλουτίζουν από την πείνα του λαού, ενώ θίγει και τα αντιπολεμικά αισθήματα του λαού, καλώντας όλους εκείνους που στο δημοψήφισμα ενέκριναν την επέμβαση στην Πρωσία να αναλογιστούν τι έκαναν. Περιγράφεται παραστατικά η κατάσταση λίγο πριν τις 18 Μάρτη, η οποία είναι πραγματικά απελπιστική. Όμως, στις τελευταίες στροφές γίνεται κάλεσμα σε κοινή πάλη όλου του λαού ενάντια στους εισβολείς:

«Ηθικό ψηλά!!
Ε, καλά, για όλες αυτές τις καταστροφές θα υποφέρουμε χωρίς έναν ψίθυρο;!!
Μακριά από την απελπισία αυξάνουν το θάρρος μας!!
Δε θα πάρουν το Παρίσι όσο είμαστε ενωμένοι!!»
  • La Marseillaise de la Commune
«Η Μασσαλιώτιδα της Κομμούνας». Πρόκειται για παραλλαγή του Εθνικού Ύμνου της Γαλλίας. Πιο πιθανό είναι οι στίχοι να ανήκουν σε κάποια κυρία Ζυλ Φορ. Οι στίχοι ζητάνε από τους Γάλλους να μην ακολουθούν πια βασιλιάδες και στέμματα, γιατί στα χέρια τους κυλάει το αίμα των μέχρι τότε πολέμων, αλλά να ενωθούν κάτω από τη σημαία της επανάστασης, να βαδίσουν στρατιωτικά χωρίς ηγεμόνα, όπως γράφει το ρεφρέν. Μόνο έτσι μπορούν να υπερασπιστούν την πόλη τους, την ελευθερία τους, να έχουν ψωμί. Είναι χαρακτηριστικό από τις τελευταίες στροφές ότι η πάλη έχει στο επίκεντρο τον εργάτη:

«Μην φωνάξετε νέους νόμους, ο λαός είναι κουφός σε αυτά που λέτε!!
Αρκετά με τις επίσημες φράσεις, αρκετά με τα λόγια χωρίς σημασία!!
Γάλλοι η πιο όμορφη νίκη είναι η κατάκτηση των δικαιωμάτων σου!!
Αυτά είναι τα μεγαλύτερα επιτεύγματα που μπορεί να καταγράψει η ιστορία!!
Λαέ!! Ας είναι η τιμή ο οδηγός σου και η δικαιοσύνη οι νόμοι σου. Ο εργάτης να μην πεινά πια για να σκεπάζει ο βασιλιάς τους ώμους του με μανδύες!!
Από το βάθος της σκοτεινής νύχτας που μας αλυσόδενε η μοναρχία, υψώνεται η δάδα της ελευθερίας και λάμπει στον κόσμο!!»
  • L' internationale
«Η Διεθνής» είναι ποίημα του Ευγένιου Ποτιέ για τη Γαλλική Κομμούνα. Μελοποιήθηκε το 1888 από τον Πιερ Ντεζεϊτέρ. Αρχικά, σκόπευαν να το κάνουν  «Μασσαλιώτιδα της Κομμούνας», δηλαδή να το τραγουδάνε με τη μουσική του Εθνικού Ύμνου της Γαλλίας.
  • La danse des bombes
Το τραγούδι μεταφράζεται «Ο χορός των βομβών». Οι αρχικοί στίχοι γράφτηκαν από την Λουίζ Μισέλ, που μαζί με τον Ευγένιο Ποτιέ (στιχουργό της «Διεθνούς») και τον Ζαν Μπατίστ Κλεμάντ ήταν οι τρεις πιο γνωστοί στιχουργοί της «Διεθνούς». Γράφτηκε τον Απρίλη του 1871. Η αρχική έκδοση δεν έχει ηχογραφηθεί ποτέ και η μουσική του τραγουδιού δεν είναι γνωστή. Το τραγούδι που ακούγεται είναι από το δίσκο «Καντάδα για την Λουίζ Μισέλ» του 2004 της Μισέλ Μπερνάρντ, η οποία και τραγουδά, και οι στίχοι είναι αρκετά αλλαγμένοι. 

Στην αρχική έκδοση περιγράφεται η διάθεση της εργατικής τάξης σε επαναστατικές συνθήκες να βαδίσει ως το θάνατο. Οι Κομμουνάροι βαδίζουν άφοβοι, σχεδόν διασκεδάζουν μπροστά στη μάχη. Είναι χαρακτηριστικό ότι η στιχουργός περιγράφει τη μάχη όπως θα περιέγραφε μια ηλιόλουστη μέρα, ενώ ταυτόχρονα δείχνει παραστατικά την οργή των επαναστατών. «Φίλοι μου βρέχει θραύσματα. Εμπρός όλοι! Πετάμε, πετάμε!! Η βροντή της μάχης βρυχάται σε εμάς φίλοι μου!!Τραγουδάμε!! Βερσαλλίες, Μονμάρτη χαίρετε!!Στα όπλα!! έρχονται τα λιοντάρια!! Η θάλασσα των επαναστάσεων θα σας παρασύρει στην πλημμύρα της!!»

Οι στίχοι του ρεφρέν είναι χαρακτηριστικοί:
«Εμπρός, εμπρός κάτω από τις κόκκινες σημαίες
Ζωή ή τάφος
Οι ορίζοντες σήμερα είναι όμορφοι».
Και όταν αναφέρει «όμορφους ορίζοντες» αναφέρεται σε ορίζοντες που κρύβονται από τις μπάλες των κανονιών και τις σφαίρες των όπλων κατά τη διάρκεια της μάχης.
  • La semaine sanglante
Το τραγούδι μεταφράζεται «Η ματωμένη βδομάδα». Οι στίχοι είναι του Ζαν Μπατίστ Κλεμάντ. Ματωμένη βδομάδα ήταν η τελευταία βδομάδα ζωής της Παρισινής Κομμούνας (22-28 Μάη). Αυτή τη βδομάδα ο στρατός των Βερσαλλιών, με επικεφαλής τον Αδόλφο Θιέρσο, επιτέθηκε στο εξεγερμένο Παρίσι και κατέστειλε στο αίμα τη Γαλλική Κομμούνα. Είναι η μάχη με τους περισσότερους νεκρούς στην ιστορία των Παρισίων καθώς ξεπέρασε σε αριθμό νεκρών και τη νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου. Οι στίχοι περιγράφουν τους δρόμους των Παρισίων μετά την ήττα των Κομμουνάρων. Από τη μία αστυνομικοί, άνθρωποι με ξίφη και σπιούνοι των αυτοκρατόρων και των βουλευτών και από την άλλη μητέρες, ορφανά  και πτώματα των Κομμουνάρων. Οι καλοντυμένοι κύριοι και κυρίες με τα κολιέ τους στα χρώματα της γαλλικής σημαίας και οι παπάδες βλέπουν τους δήμιους να εκτελούν τυχαία όποιον βρίσκουν στο δρόμο. Όμως το τραγούδι δε χάνει την επαναστατική του αισιοδοξία:

«Ο λαός θα είναι πάντα καρφωμένος στη δυστυχία;!!
Έως πότε οι άνθρωποι του πολέμου θα έχουν το πάνω χέρι;!!
Ως πότε η άγια κλίκα θα μας θεωρεί ταπεινά βοοειδή;;!!
Πότε επιτέλους θα έρθει η δημοκρατία της δικαιοσύνης και της εργασίας;!!
Ναι, αλλά!! Ως εδώ!! Οι κακές μέρες θα τελειώσουν!!
Όταν όλοι οι φτωχοί ριχτούν στην υπόθεση της εκδίκησης!!
Όταν όλοι οι φτωχοί ριχτούν στην υπόθεση της εκδίκησης!!».
  • Le capitaine «au mur»
Το τραγούδι μεταφράζεται «Στον τοίχο, είπε ο λοχαγός». Οι στίχοι είναι γραμμένοι από τον Ζαν Μπατίστ Κλεμάντ. Έχει θεατρική δομή και διαδραματίζεται μπροστά από τον τοίχο των ομόσπονδων στο νεκροταφείο Περ Λασέζ, την τελευταία μέρα της Κομμούνας. Ο αστικός στρατός έχει επικρατήσει στην τελευταία μάχη και οι Κομμουνάροι στήνονται στο εκτελεστικό απόσπασμα μπροστά στον τοίχο των ομόσπονδων. Στο τραγούδι, ο λοχαγός του αστικού στρατού ρωτά κάθε άνθρωπο που έχει συλληφθεί τι έκανε ώστε να βρίσκεται εδώ πέρα. 

Ο στιχουργός, μέσα από τους στίχους θέλει να δείξει δυο πράγματα: Πρώτον, αλλά όχι κύριο, ότι οι συλλήψεις γίνονταν τόσο τυφλά που βρέθηκαν κατηγορούμενοι ακόμα και εχθροί των Κομμουνάρων και υπηρέτες των αστών που έμειναν στο Παρίσι καθ' όλη τη διάρκεια της Κομμμούνας. Κατά δεύτερο και πιο κύριο, ο Κλεμάντ αντιπαραβάλλει τον ηρωισμό και την ηθική των επαναστατών στη σαπίλα και τον ηθικό εκφυλισμό των υπηρετών της αστικής τάξης. 

Οι απαντήσεις που παίρνει ο λοχαγός από τους υπηρέτες των αστών δείχνουν το διακαή πόθο να σώσουν το τομάρι τους. Ένας από αυτούς διατίθεται να δώσει ονόματα όλων των γυναικών και παιδιών των κομμουνιστών και ζητά να τους εκτελέσουν μπροστά του. Μια γυναίκα παλιού αξιωματικού κυκλοφορεί με περιβραχιόνιο στα χρώματα της γαλλικής σημαίας, ενώ ένας ιερωμένος κλαίγεται ότι έμεινε όλο αυτόν τον καιρό κρυμμένος σε ένα ντουλάπι για να γλιτώσει από τους Κομμουνάρους.

Οι απαντήσεις που παίρνει ο λοχαγός από τους επαναστάτες είναι παράδειγμα επαναστατικού ήθους. Όλοι τους ζητάνε να τους εκτελέσουν. Ένας ηλικιωμένος ζητά να εκτελεστεί γιατί το έγκλημά του ήταν ότι ήταν φτωχός και έκανε παιδιά! Πιο συγκινητικός είναι ένας Κομμουνάρος που όταν τον ρωτάει ο λοχαγός απαντάει κατά λέξη:

«Σιχαμερό γουρούνι τρύπα γρήγορα το δέρμα μου!!
Γιατί εγώ έχω κάνει την αποστολή μου με το ντουφέκι μου!!
Κι ένα, βλέπεις τη λάμψη μου
Και δυο ζήτω η Κομμούνα»
  • Sous le drapeau rouge
Το τραγούδι μεταφράζεται «Κάτω από την κόκκινη σημαία». Οι στίχοι είναι του Πολ Μπρους κι εδώ ερμηνεύεται από την Φραντζέσκα Σόλβιλ από το δίσκο «Τραγουδώντας την Κομμούνα». Είναι τραγούδι που γράφτηκε μετά την Κομμούνα, πράγμα που αποδεικνύει ότι η Κομμούνα αποτελούσε έμπνευση για πολλούς καλλιτέχνες ακόμα και χρόνια μετά την ήττα της. Η κόκκινη σημαία παραπέμπει κατευθείαν στην κόκκινη αιματοβαμμένη σημαία της Κομμούνας. Σε αυτό το τραγούδι η κόκκινη σημαία ανάγεται σε σύμβολο των επαναστατών του Φλεβάρη του 1848 και των Κομμουνάρων. Γράφει ότι το χρώμα της είναι όμορφο γιατί έχει το κόκκινο χρώμα του εργάτη. Μάλιστα, την αποκαλεί κόκκινη σημαία του Ιούνη από τα γεγονότα της Κομμούνας.
  • En avant la classe ouvrière
Το τραγούδι μεταφράζεται «Εμπρός εργατική τάξη». Οι στίχοι είναι του Ευγένιου Ποτιέ και γράφτηκε και αυτό κάποια χρόνια μετά την ήττα της Κομμούνας και είναι εμπνευσμένο από αυτή. Σε αυτό το τραγούδι ο στιχουργός βάζει ξεκάθαρα ποια είναι τα δύο στρατόπεδα στην ταξική πάλη και ποιοι είναι οι σύμμαχοι του προλεταριάτου. Καλεί τους εργάτες από όλες τις δουλειές να ενωθούν και τους καλλιτέχνες και τους διανοούμενους να παλέψουν στο πλάι τους. Ξεκαθαρίζει ποιος είναι ο εχθρός:

«Τα αφεντικά είναι οι αντίπαλοί μας, τα κανόνια τους το έχουν αποδείξει εκατό φορές!
Απέναντι από το στρατόπεδο των μπουρζουάδων να χτίσουμε το στρατόπεδο του προλεταριάτου!!
Ακολούθησέ με καλλιτέχνη κι εσύ γνωστικέ!! Τα σφυριά μας σφυρηλατούν το φως!!
Εμπρός εργατική τάξη, εμπρός, εμπρός!!».
Και φυσικά σύμβολο της εργατικής τάξης είναι η αιματοβαμμένη σημαία της κομμούνας:
«Κομμούνα θα σε ακολουθήσουμε!!Είναι η μεγάλη επίθεση για το ψωμί!!
Καθένας πρέπει να τρώει στην πείνα του!! Καθένας πρέπει να ζει γεμάτη ζωή!!
Κόκκινη σημαία ανέμισε στον άνεμο, να σε χαιρετίσει όλη η γη!!»
  • Le temps des cerises
Το τραγούδι μεταφράζεται «Ο καιρός των κερασιών» κι έχει γραφτεί από τον Ζαν Μπατίστ Κλεμάντ. Εδώ ερμηνεύεται από τον γνωστό ηθοποιό Υβ Μοντάν, που έπαιξε και τον Λαμπράκη στην ταινία «Ζήτα». Το τραγούδι αυτό έχει συνδεθεί με την Κομμούνα με πολύ περίεργο τρόπο. Οι στίχοι του περιγράφουν απλά τον έρωτα και γράφτηκε 5 χρόνια πριν ξεσπάσει η Κομμούνα, το 1866. Όμως, κατά τη διάρκεια της ματωμένης βδομάδας ο στιχουργός του το αφιέρωσε σε μια νοσοκόμα που είδε να κείτεται νεκρή στο δρόμο μέσα σε μια λίμνη από αίμα. Έκτοτε το τραγούδι όχι μόνο συνδέθηκε με την Κομμούνα, αλλά στις μέρες μας είναι το πιο γνωστό τραγούδι της Κομμούνας στο γαλλικό λαό μετά τη «Διεθνή».

Δεν υπάρχουν σχόλια: