Δευτέρα 22 Απριλίου 2013

Συνέντευξη για το ντοκιμαντέρ “Ταξισυνειδησία”: Μεταναστευτική εμπειρία και ριζοσπαστισμός στις ΗΠΑ


- Η επικρατούσα εικόνα για την ελληνική μετανάστευση στις ΗΠΑ είναι του έλληνα που δουλεύει σκληρά και πετυχαίνει. Στο ντοκιμαντέρ αναδεικνύεται μια διαφορετική ιστορία. Μπορείς να μας πεις λίγα πράγματα γι’ αυτήν;

- Το ντοκιμαντέρ «Ταξισυνειδησία: η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού» αναδεικνύει την πολλαπλότητα της ελληνικής μεταναστευτικής εμπειρίας, τονίζοντας δύο ζητήματα: την εργατική διάσταση της υπερατλαντικής μετανάστευσης και την παράλληλη διαδρομή του ελληνοαμερικανικού κοινωνικού και πολιτικού ριζοσπαστισμού. Υπό την οπτική αυτή φωτίζει μία άγνωστη –και εν πολλοίς απωθημένη από τη συλλογική μνήμη της κοινότητας- ιστορία, ενώ ταυτόχρονα εγγράφει την ελληνική παρουσία στις Ηνωμένες Πολιτείες στις συνολικότερες κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες.

Η συγκρότηση και οι δραστηριότητες της ελληνοαμερικανικής αριστεράς υπενθυμίζουν την πολυεθνοτική σύνθεση της αμερικανικής εργατικής τάξης, αλλά και τους πολλαπλούς τρόπους συνάντησης του μεταναστευτικού ριζοσπαστισμού με τις επαναστατικές ιδέες. Πρόκειται για μία μακρά παράδοση που εκτείνεται από την εμφάνιση των πρώτων ελληνόγλωσσων εφημερίδων, της «Οργάνωσις» και της «Φωνής του Εργάτου» στα χρόνια του παγκόσμιου 1917, έως την περίοδο των Μακαρθικών διώξεων που σήμαναν, σε συνδυασμό με κοινωνικές μεταβολές, την παρακμή των μορφών έκφρασης του μεταναστευτικού ριζοσπαστισμού.

Οι εφημερίδες, οι Ελληνικοί Εργατικοί Εκπαιδευτικοί Σύνδεσμοι, οι οργανώσεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Ηνωμένων Πολιτειών, του Σοσιαλιστικού Κόμματος, του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος, οι πολιτικές και κοινωνικές πρωτοβουλίες συνθέτουν το πολύμορφο σύμπαν του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού, το οποίο στα χρόνια της Μεγάλης Ύφεσης και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αναδείχθηκε σε υπολογίσιμη δύναμη στο εσωτερικό των κοινοτήτων. 

Η απήχηση των ιδεών της «οργάνωσης» και της «ενότητας», η δυναμική του αντιφασισμού –όπως φαίνεται και στο παράδειγμα των ελληνοαμερικανών εθελοντών στην Ισπανία-, η διακριτή εργατική κουλτούρα, οι μεταφράσεις και οι κοινωνικές δραστηριότητες της ελληνοαμερικανικής αριστεράς τροποποιούν τις στερεότυπες αφηγήσεις για τον συντηρητισμό των Ελλήνων μεταναστών που αποτέλεσε προϊόν των μεταπολεμικών μεταβολών.

Το ντοκιμαντέρ αποτελεί προϊόν της έρευνάς μου και της επιθυμίας της «μη κερδοσκοπικής εταιρείας Αποστόλης Μπερδεμπές» να καταγραφεί η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού. Στο τελικό αποτέλεσμα καθοριστικό ρόλο είχε ο σκηνοθέτης μας Κώστας Βάκκας και ο μοντέρ Νώντας Σκαρπέλης- κατά συνέπεια είναι μια συλλογική δουλειά γύρω από τα ερωτήματα της συλλογικής οργάνωσης και της πολιτικής ριζοσπαστικοποίησης.

- «Ταξισυνειδησία» είναι ο τίτλος του ντοκιμαντέρ. Τι εννοούσαν οι ελληνο-αμερικάνοι ριζοσπάστες με αυτόν τον όρο;

- Η Ταξισυνειδησία είναι η ελληνοαμερικανική προσαρμογή του working-class consciousness. Τη διαλέξαμε ακριβώς επειδή αποτυπώνει την συνάντηση των ελλήνων μεταναστών με ιδέες της κοινωνικής χειραφέτησης, αλλά και επειδή αναδεικνύει τη διακριτή εργατική και ριζοσπαστική κουλτούρα στις τάξεις της κοινότητας. Ο ελληνοαμερικανικός ριζοσπαστισμός δεν αποτέλεσε την υπερατλαντική έκφραση του ελληνικού σοσιαλιστικού και εργατικού κινήματος, αλλά υπήρξε προϊόν των αμερικανικών εμπειριών και διεργασιών της αμερικανικής αριστεράς. 

Κατά συνέπεια, η Ταξισυνειδησία υπογραμμίζει την ελληνοαμερικανική διάσταση του πολιτικού και κοινωνικού ριζοσπαστισμού, τη συνάντηση μορφών έκφρασης στα ελληνικά –είναι χαρακτηριστική η έκδοση εφημερίδων, η λειτουργία εργατικών εκπαιδευτικών λεσχών κλπ- με τις ιδέες του ριζικού κοινωνικού μετασχηματισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες.

- Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε συγκλονιστικές σκηνές από τους εργατικούς αγώνες στη δεκαετία του ’30. Πόσο σημαντικοί ήταν κατά τη γνώμη σου αυτοί οι αγώνες;

- Οι δυναμικές εργατικές κινητοποιήσεις της δεκαετίας του 1930 τροποποίησαν τον κοινωνικό και πολιτικό χάρτη των Ηνωμένων Πολιτειών. Εξέφρασαν τη συσσωρευμένη κοινωνική δυσαρέσκεια της πρώτης περιόδου της Ύφεσης, την αυτοπεποίθηση του κόσμου της μισθωτής εργασίας στα χρόνια του New Deal, αλλά και την αναζήτηση νέων μορφών οργάνωσης που υπερέβαιναν τις συντηρητικές, ξενοφοβικές συνδικαλιστικές ενώσεις της American Federation of Labor.

Κατά τη γνώμη μου, η ανάδυση των νέων μορφών οργάνωσης, των βιομηχανικών συνδικάτων, αντιστοιχούσε στην γενικότερη αναζήτηση τρόπων κοινωνικής οργάνωσης στον απόηχο του 1929. Ταυτόχρονα, ο δυναμισμός των συχνά αυθόρμητων εργατικών ξεσπασμάτων -που αποτυπώνεται στις καταλήψεις εργοστασιακών μονάδων, αλλά και στην εντυπωσιακή επέκταση της συνδικαλιστικής οργάνωσης σε κλάδους όπως ο επισιτισμός, οι υπηρεσίες κλπ- υπογραμμίζει την αμφισβήτηση του ιερού δικαιώματος της ιδιοκτησίας και την ορμητική είσοδο μιας νέας γενιάς εργατών, δίχως παλαιότερες παραστάσεις πολιτικής ή κοινωνικής δράσης. 

Το γεγονός ότι συχνά οι εργατικές διεκδικήσεις δεν αφορούσαν το ζήτημα του ημερομισθίου, αλλά την αναγνώριση της συλλογικής εργατικής οργάνωσης και τον έλεγχο της καθημερινότητας στο επίπεδο της παραγωγής καταδεικνύει τη χειραφέτηση από τους παραδοσιακούς τρόπους σκέψης και δράσης στο εσωτερικό του εργατικού κινήματος.

Το ίχνος των νέων εργατικών ενώσεων της δεκαετίας του 1930 -που μπορούσαν να κινητοποιήσουν χιλιάδες μέλη τους στις προεδρικές ή άλλες εκλογές τροποποιώντας έτσι τον πολιτικό χάρτη των Ηνωμένων Πολιτειών- είναι ευδιάκριτο στη διαμόρφωση του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου, το οποίο οριοθέτησε την κατοχύρωσή τους, αλλά και την ενσωμάτωσή τους στο αναγεννημένο Αμερικανικό Όνειρο.

- Τι σε ώθησε να ασχοληθείς με αυτό το θέμα; Νομίζεις ότι έχει να μας «πει» κάτι σήμερα;

- Η δική μου ενασχόληση με την πορεία της ελληνοαμερικανικής αριστεράς προέκυψε σε μεγάλο βαθμό από τυχαιότητες - όπως γίνεται συνήθως. Από εκεί και πέρα όμως μου φάνηκε ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η ενασχόληση με ένα αχαρτογράφητο σύμπαν που ταυτόχρονα σχετιζόταν με το ερώτημα του γερμανού σοσιαλδημοκράτη Βέρνερ Ζόμπαρτ το 1906 «γιατί δεν υπάρχει σοσιαλισμός στις Ηνωμένες Πολιτείες» - υπό την έννοια της απουσίας ενός μαζικού πολιτικού φορέα όπως αυτοί που γνωρίζουμε από τις ευρωπαϊκές μας παραστάσεις.

Δεν είμαι σίγουρος ότι η ιστορία -ή όποια ιστορία- έχει κατ’ ανάγκη κάτι να μας διδάξει ή να μας πει. Συχνά στους χώρους της πολιτικής και κοινωνικής κριτικής η ιστορία εμφανίζεται σαν μία γηραιά κυρία που πρέπει να την ακούσουμε προσεκτικά να μας εξιστορεί ήρωες και δαίμονες, στιγμές μεγαλείου και συντριβής. Η δική μου οπτική επιμένει στη δυνατότητα μέσα από την ιστορική ματιά να αμφισβητήσουμε τις βεβαιότητές μας και όχι να αντλήσουμε περισσότερες. Αυτό που θα μπορούσε να είναι παραγωγικό για τις σημερινές αναζητήσεις μας είναι η έμφαση στην ενδεχομενικότητα της ιστορίας, δηλαδή η κατανόηση του απρόβλεπτου της εξέλιξής της σε περιόδους που το κοινωνικό ζήτημα βρίσκεται στο προσκήνιο, ανεξάρτητα από τις επιθυμίες ή τις φοβίες των ριζοσπαστών.


Συντελεστές

Σκηνοθεσία: Κώστας Βάκκας
Σενάριο - Ιστορική έρευνα: Κωστής Καρπόζηλος
Μοντάζ: Νώντας Σκαρπέλης
Διεύθυνση Παραγωγής: Φρόσω Τσούκα
Παραγωγή: Μη κερδοσκοπική Εταιρεία «Αποστόλης Μπερδεμπές»
Διάρκεια: 64'
www.greekamericanradicals.com

Δεν υπάρχουν σχόλια: