Το αλφαβητάρι του Μαρξισμού: Ν όπως νόμισμα

Ένα εμπόρευμα", γράφει ο Μαρξ, "φαίνεται από την πρώτη ματιά σαν ένα αυτονόητο συνηθισμένο πράγμα. Η ανάλυσή του δείχνει ότι είναι ένα πολύ στρυφνό πράγμα, γεμάτο από μεταφυσική σοφιστεία και θεολογικές παραξενιές... Απέναντι σε όλα τ' άλλα εμπορεύματα πατάει με το κεφάλι κάτω και αρχίζει... να γεννοβολά φαντασιοπληξίες, πιο θαυμαστές κι από το αν άρχιζε να χορεύει στα καλά καθούμενα...".

Αν αυτά ισχύουν για ένα συνηθισμένο εμπόρευμα, πχ ένα ξύλινο τραπέζι, τα πράγματα μοιάζουν να είναι ακόμα πιο στρυφνά και παράξενα όταν μιλάμε για το "εμπόρευμα των εμπορευμάτων", για το νόμισμα δηλαδή.

Από πρώτη άποψη, το νόμισμα είναι ένα απλό μέσο συναλλαγής. Στις πρωτόγονες αγορές, μας μαθαίνουν στο σχολείο, οι άνθρωποι αντάλλασαν άμεσα τα προϊόντα μεταξύ τους: ο βοσκός αντάλλασε το γάλα του με το ψωμί του φούρναρη ή με ένα ζευγάρι καινούργια παπούτσια από τον τσαγκάρη. Το νόμισμα απλά διευκολύνει αυτές τις ανταλλαγές. Ο χρυσός καθιερώθηκε γιατί ήταν σπάνιος, δεν σκούριαζε και ήταν σχετικά άφθαρτος. Και πάει λέγοντας.

Ταυτόχρονα, όμως, το νόμισμα, μας λένε, έχει τρομαχτική δύναμη. Πάρτε για παράδειγμα τις κινδυνολογίες που σπέρνουν οι απολογητές των μνημονίων ενάντια στην έξοδο από την Ευρωζώνη.

Η «νέα δραχμή», λένε θα υποτιμηθεί «εν μία νυκτί» , κατά 50, 60 ή 70% -οι εκτιμήσεις θυμίζουν (καθόλου τυχαία) προγνωστικά ιπποδρομίας. Η ανεργία θα τιναχτεί (από τα ουράνια όπου έχει ήδη φτάσει) στην στρατόσφαιρα. Ο πληθωρισμός θα απογειωθεί και οι τιμές των βασικών προϊόντων θα γίνουν απλησίαστες. Η αποκάλυψη του Ιωάννη, με άλλα λόγια, θα ωχριά μπροστά στα δεινά που μπορεί να επιφέρει ένα λάθος νόμισμα.

Παλιές θεωρίες

Αυτές οι θεωρίες δεν είναι καινούργιες. Ο Μαρξ χλευάζει στο «Κεφάλαιο» τον Βάντερλιντ, έναν οικονομολόγο του 18ου αιώνα και συγγραφέα ενός βιβλίου με τον αποκαλυπτικό τίτλο «Το χρήμα απαντάει σε όλα» που πίστευε ότι «οι τιμές των εμπορευμάτων καθορίζονται από τη μάζα του χρυσού ή του ασημιού» (ο χρυσός και το ασήμι ήταν τον 18ο και τον 19ο αιώνα η βάση του νομισματικού συστήματος) που κυκλοφορεί, σε μια χώρα.

Τα ινδικά προϊόντα, έλεγε ο Βάντερλιντ, είναι φτηνά γιατί οι Ινδοί, τα χρήματα που εισπράττουν από τις εξαγωγές των προϊόντων τους στην Ευρώπη, αντί να τα θέσουν σε κυκλοφορία, «τα παραχώνουν». Όπως «παραχώνουν», μετατρέποντάς τα σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου, τα δολάρια που εισπράττουν από τις εξαγωγές τους σε ολόκληρο τον κόσμο σήμερα οι Κινέζοι.

Το λάθος του Βάντερλιντ ήταν διπλό: πρώτα απ’ όλα δεν καταλάβαινε ότι η λειτουργία του νομίσματος ήταν ουσιαστικά ανεξάρτητη από την πραγματική του περιεκτικότητα σε χρυσό ή ασήμι: στο μέλλον, γράφει προφητικά ο Μαρξ, τα πολύτιμα μέταλλα μπορεί να αντικατασταθούν από άλλα υλικά ή ακόμα και από σύμβολα. Όπως το πλαστικό και το ηλεκτρονικό χρήμα θα λέγαμε σήμερα.

Το κυριότερο λάθος του, όμως, ήταν ότι δεν καταλάβαινε καθόλου τι ήταν αυτό που καθορίζει τις «αναλογίες» με τις οποίες ανταλλάσσονται τα εμπορεύματα μεταξύ τους στην αγορά -πχ τι είναι αυτό που καθορίζει ότι ένα κιλό βούτυρο αξίζει όσο είκοσι κιλά ψωμί. Αυτό που κάνει φτηνά ή ακριβά τα προϊόντα δεν είναι ούτε η προσφορά και η ζήτηση, ούτε τα πολύτιμα μέταλλα (ή τα χρεόγραφα) στα υπόγεια της κεντρικής τράπεζας: το καθοριστικό στοιχείο, έλεγε ο Μαρξ, είναι οι ποσότητες της εργασίας που η κοινωνία, με τα δεδομένα μέσα της εποχής, χρειάζεται για να παράγει αυτά τα προϊόντα.

Αξίες

Η υποτίμηση πχ του νομίσματος δεν αλλάζει αυτή την αναλογία. Το μόνο που αλλάζει είναι η χρηματική της έκφραση: μια λίρα, γράφει ο Μαρξ, αντιπροσώπευε πρωτύτερα πχ 1/4 της ουγγιάς χρυσό. Τώρα αντιπροσωπεύει μόνο 1/8. «Το αποτέλεσμα είναι το ίδιο, σαν νάχει αλλάξει ο ίδιος ο χρυσός στην λειτουργία του σαν μέτρο των τιμών. Έτσι οι ίδιες αξίες που προηγούμενα εκφράζονταν με την τιμή της 1 λίρας, εκφράζονται τώρα με την τιμή των δυο». Αλλά ένα κιλό βούτυρο θα εξακολουθεί να αξίζει όσο είκοσι κιλά ψωμί.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι εργάτες είναι αδιάφοροι απέναντι στο νόμισμα. Πρώτον, τα προϊόντα που παράγουν οι εργάτες δεν ανήκουν στους ίδιους -ανήκουν στο αφεντικό. Οι εργάτες «νοικιάζουν» τους εαυτούς τους στα αφεντικά για 8 ώρες, ο μισθός δεν είναι παρά το τίμημα αυτού του ενοικίου: και το τίμημα δεν προσαρμόζεται αυτόματα στις νέες συνθήκες, όταν αλλάζει η ισοτιμία του νομίσματος. Οι εργάτες χρειάζεται να παλεύουν συνεχώς για να αντισταθμίζουν αυτό που οι καπιταλιστές τους παίρνουν κάθε φορά μέσα από το κόλπο της υποτίμησης και του πληθωρισμού.

Δεύτερον, η οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς χρήματα: χωρίς χρήματα ο φούρναρης δεν μπορεί να αποκτήσει βούτυρο, όσο ψωμί και αν ζυμώσει και αν ψήσει. Και αυτό ισχύει διπλά και τριπλά για την «εργατική δύναμη» -το μοναδικό εμπόρευμα που διαθέτει η εργατική τάξη. Αν η Κεντρική Τράπεζα κλείσει τους κρουνούς του χρήματος (όπως κάνει πχ σήμερα ο ΕΚΤ) τότε όλη η οικονομία βυθίζεται στην ύφεση και οι εργάτες πετιούνται στην ανεργία.

Το νόμισμα δεν διαθέτει από μόνο του καμιά μαγική δύναμη. Η νομισματική πολιτική, όμως, είναι ένα ισχυρό όπλο στα χέρια της άρχουσας τάξης, ένα όπλο που ποτέ δεν έχει διστάσει να χρησιμοποιήσει ενάντια όχι μόνο στον «εξωτερικό» εχθρό -τους ανταγωνιστές της στις άλλες χώρες- αλλά και τον «εσωτερικό» -την εργατική τάξη.

Αυτό το όπλο δεν μπορούμε να το αφήσουμε στα χέρια ούτε του Μάριο Ντράγκι, ούτε της Μέρκελ, ούτε του Σαμαρά και του Στουρνάρα, (ούτε του Αναστασιάδη προσθέτουμε εμείς). Για αυτό η μάχη ενάντια στο μνημόνιο είναι άρρηκτα δεμένη με την μάχη ενάντια στο ίδιο το Ευρώ.

Πηγή