Ζαπατίστας: 18 χρόνια εξέγερσης και αντίστασης

Της Marcela Salas Cassani

Εκατοντάδες ακτιβιστές και πανεπιστημιακοί από όλο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στο Διεθνές Σεμινάριο “Πλανήτης Γη: Αντι-συστημικά Κινήματα” για να συζητήσουν τη σημασία της εξέγερσης των Ζαπατίστας, το 1994, στη 18η επέτειό της. Στο πλαίσιο των λαϊκών εξεγέρσεων που έχουν ξεσπάσει αυτό το χρόνο σε όλη την υδρόγειο, το σεμινάριο που πραγματοποιήθηκε από τις 30 Δεκεμβρίου μέχρι τις 2 Ιανουαρίου στο San Cristobal de las Casas, στην Chiapas, κατέληξε στο συμπέρασμα, μαζί με τον πορτογάλο κοινωνιολόγο Boaventura de Sousa Santos, ότι φαίνεται εκ των υστέρων ότι η επιρροή των Ζαπατίστας έχει γίνει τόσο ισχυρή ώστε «κανείς δεν μπορεί να δει την αριστερά ή τον αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό, χωρίς αυτό το σημείο αναφοράς».

Ο De Sousa Santos δήλωσε ότι η εκρηκτική εμφάνιση του Ζαπατιστικού Στρατού Εθνικής Απελευθέρωσης (EZLN) στη σκηνή, την 1 Γενάρη του 1994, ήταν η πρώτη σημαντική στιγμή της παγκόσμιας αντίστασης στο νεοφιλελευθερισμό. Η εξέγερση έκανε ορατούς τους αυτόχθονες αγώνες που αναπτύσσονταν από τη δεκαετία του ’80 στη Λατινική Αμερική και σύντομα έγινε προάγγελος και άλλων κινημάτων.

«Μας δίδαξαν έναν άλλο τρόπο θεώρησης του κόσμου. Διέρρηξαν τη μαρξιστική ορθοδοξία, αναπτύσσοντας έναν νέο λόγο, μια νέα σημειολογία και νέες ιδέες. Μας δίδαξαν μια νέα οργανωτική λογική που είχε θεμελιώδη επίδραση σε ολόκληρο τον κόσμο», δήλωσε ο De Sousa Santos σε μια συνέντευξη.

Ο Paulina Fernandez, καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο UNAM, ο οποίος ακολούθησε το κίνημα των Ζαπατίστας από την έναρξή του, μίλησε για την υπεροχή των Ζαπατίστας. «Δεν είναι ακόμα δυνατό να δούμε καθαρά το μέγεθος της σημασίας της εξέγερσης των Ζαπατίστας. Παρακολουθώ τις ειδήσεις στο διαδίκτυο καθημερινά και ο EZLN παρατίθεται συνέχεια για τον ένα ή τον άλλο λόγο – είναι μια μόνιμη αναφορά».

«Παρά τις προσπάθειες φίμωσης και απόκρυψης, περιθωριοποίησης και απομόνωσης του κινήματος πάνω στα βουνά, και χωρίς πληροφορίες από τα μέσα ενημέρωσης σχετικά με το τι κάνουν, οι Ζαπατίστας οικοδομούν μια πραγματική εναλλακτική διαδικασία σε καθημερινή βάση. Είναι η απόδειξη ότι η χώρα αυτή μπορεί να λειτουργήσει με διαφορετικό τρόπο, όταν οι άνθρωποί της έχουν δεσμευτεί και δρουν χωρίς την παρέμβαση των νόμων, των θεσμών, των κομμάτων, των πολιτικών, και των πρακτικών αυτών των επίσημων φορέων που είναι ένοχοι για τη διαφθορά αυτής της χώρας», πρόσθεσε ο Fernandez.

Οι εκπρόσωποι των αυτοχθόνων λαών συμφώνησαν ότι «από όλες τις διαδικασίες που έχουμε βιώσει ως αυτόχθονοι, οι Ζαπατίστας έχουν πολύ σημαντικό ρόλο. Πριν, οι αυτόχθονες αγώνες ήταν μεμονωμένοι και δεν συνδέονταν, αλλά από το 1994 αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε ότι υποφέραμε από κοινά προβλήματα και αρχίσαμε να αλληλεπιδρούμε και να αναπτύσσουμε την αλληλεγγύη μεταξύ των λαών, όχι μόνο στο Μεξικό αλλά και σε όλο τον κόσμο».

Ο Campanur σημείωσε: «Παρά το γεγονός ότι οι λέξεις ”αξιοπρέπεια”, ”ελευθερία” και ”δικαιοσύνη” υπήρχαν ήδη, ήταν οι Ζαπατίστας, αδελφοί και αδελφές, που το 1994 μας δίδαξαν να τις χρησιμοποιούμε σε κάθε έναν από τους αγώνες μας».

Ο Javier Sicilia, ποιητής και επικεφαλής του Κινήματος για Ειρήνη με Δικαιοσύνη και Αξιοπρέπεια, δήλωσε σε μια συνέντευξη ότι «τα τελευταία 18 χρόνια είναι θεμελιώδη αφού οι Ζαπατίστας, αποκαλύπτοντας την άρνηση των ιθαγενών που συνεχίζεται εδώ και αιώνες, αποκάλυψαν, επίσης, την ανικανότητα του κράτους και του νεοφιλελεύθερου συστήματος, και έδωσαν νέο περιεχόμενο και νέες δυνατότητες όχι μόνο στο έθνος αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο».

Τα νέα κινήματα και οι Ζαπατίστας

Πολλοί συμμετέχοντες συνέδεσαν το κίνημα των Ζαπατίστας με τα νέα κινήματα στην Ισπανία, την Ελλάδα, τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Τυνησία, την Αίγυπτο, την Υεμένη και αλλού. Ο γάλλος ιστορικός Jerome Baschet δήλωσε: «Η λογική του καπιταλισμού μάς κάνει να χάσουμε τον έλεγχο της ζωής μας, και είναι καιρός να ανακτήσουμε τον έλεγχο αυτό. Το παγκόσμιο κίνημα έχει ανακύψει ως σταυροδρόμι όλων των αγώνων: των αγώνων ενάντια στη λεηλασία των υλικών αγαθών, της γης, των τρόπων ζωής, της ικανότητας να αποφασίζουμε. Είναι ένα κίνημα που καλεί τον καθένα που αισθάνεται στερημένος». Πρόσθεσε ότι οι τελευταίες εξεγέρσεις «αντικατοπτρίζουν μια γενική αίσθηση αδικίας και τη δυνατότητα μιας συλλογικής αφύπνισης να εντείνει τις αντιδράσεις απόρριψης που έχουμε δει μέχρι τώρα».

Η φεμινίστρια ανθρωπολόγος Mercedes Olivera παρατήρησε ότι οι Ζαπατιστικές κοινότητες έχουν αναπτυχθεί έξω από το μερκαντιλιστική λογική, και μπορούν να είναι ένα βιώσιμο σημείο εκκίνησης για «να τολμήσουν οι άνδρες και οι γυναίκες να γνωρίσουν τη δομή ενός άλλου πολιτισμού που βασίζεται στην αλληλεγγύη και όχι στην εκμετάλλευση, να προσπαθήσουν να αναδημιουργήσουν το ανθρώπινο νόημα της ύπαρξης, να ανακτήσουν τη ζωτική σημασία της γης και τη βιωσιμότητα της παραγωγής για την κατανάλωση, να είναι σε θέση να εφαρμόσουν νέες μορφές χρήσης και φροντίδας για τους φυσικούς πόρους, και με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να αλλάξουμε και να επαναπροσδιορίσουμε τις στρατηγικές μας προς την οικοδόμηση ενός νέου παραδείγματος της ανάπτυξης και να επιχειρήσουμε μια πολιτιστική διαδικασία βασισμένη στη ζωή και όχι στην καταστροφή, όπως κάνουν οι Ζαπατίστας στην αυτονομία τους».

Στο κίνημα Occupy Wall Street, στις Ηνωμένες Πολιτείες, που έχει εξαπλωθεί σε πόλεις σε όλη τη χώρα και στον υπόλοιπο κόσμο, «υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που έχουν επηρεαστεί έντονα από τον αγώνα των Ζαπατίστας», λέει η Marlina από το Movimiento por la Justicia en el Barrio (Κίνημα για τη Δικαιοσύνη στο Barrio), μια συλλογικότητα λατίνων που είναι ενταγμένη στο πλαίσιο της Άλλης Καμπάνιας στη Νέα Υόρκη και στο κίνημα Occupy Wall Street. Η Marlina υποστηρίζει ότι «αυτό που πολλοί άνθρωποι του κινήματος Occupy προσπαθούμε να κάνουμε είναι να σπάσει η σχέση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την ανθρωπότητα», σημειώνοντας ότι οι Ζαπατίστας έχουν παράσχει σαφή και εμπνευσμένα μηνύματα για τους ανθρώπους στις Ηνωμένες Πολιτείες. «Η αντίσταση των Ζαπατίστας μάς ενθαρρύνει να συνεχίσουμε την πάλη για την οικοδόμηση ενός διαφορετικού κόσμου», κατέληξε.

Η Marlina αφηγήθηκε ότι «γυναίκες από το κίνημα ήρθαν ένα βράδυ στην Liberty Plaza και αντί να μιλήσουν για τις οικονομικές πολιτικές και τους πολιτικούς αγώνες, μίλησαν για το τι σημαίνει να είσαι γυναίκα, μητέρα και μιγάδα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Μίλησαν για τις οικογένειές τους και την αξιοπρέπειά τους, και έκλαψα κατά τη διάρκεια της ομιλίας, επειδή για μένα η συζήτηση για το ”δικαίωμα στη ζωή” ή την ”καλή διαβίωση” ήταν κάτι πολύ διαφορετικό από τις φανταχτερές συζητήσεις για την οικονομική πολιτική. Και πιστεύω ότι η δύναμη του Κινήματος για τη Δικαιοσύνη στο Barrio είναι να μιλάμε για την αλήθεια της ανθρώπινης εμπειρίας και την αλήθεια της καταστροφής της Γης, και αυτός είναι ένας λόγος που δεν μπορεί απαραίτητα να εννοηθεί με καπιταλιστικούς όρους».

Η Daniela Carrasco συμμετείχε στο σεμινάριο παρουσίασης ενός από τα πιο σημαντικά κινήματα του 2011: το φοιτητικό κίνημα της Χιλής. Η χιλιανή φοιτήτρια από την κολλεκτίβα Tendencia Estudiantil Revolucionaria, συλλογίστηκε τις επιδράσεις των Ζαπατίστας στο σπουδαστικό κίνημα της Λατινικής Αμερικής.

«Το μεγάλο παράδειγμα που έχουμε πάρει από το κίνημα των Ζαπατίστας είναι η συνέλευση ως μορφή οργάνωσης. Για πολλά χρόνια, το κίνημα της Χιλής ήταν πολύ γραφειοκρατικό και πρωσοποκεντρικό, καθώς ήταν εστιασμένο σε ορισμένους προέδρους που κατέληξαν να διαπραγματεύονται με την κυβέρνηση και συχνά πρόδιδαν το κίνημα. Φέτος αυτή η λογική έσπασε, η δεξιά που αποτελούνταν από μέρος της Συνομοσπονδίας Φοιτητών εκδιώχθηκε, και η συνέλευση υιοθετήθηκε ως μέθοδος επικύρωσης όλων των αποφάσεων που παίρνουμε. Έχουμε φτάσει στο σημείο όπου ψηφίζουμε ακόμη και για το αν θα κάνουμε ένα οδόφραγμα -ναι ή όχι- στη συνέλευση, και αυτό είναι πολύ ικανοποιητικό. Όλα τα μέλη μας ψηφίζουν με ανάταση των χεριών, γνωρίζοντας ότι συμμετέχουν, και δεν είναι απλώς θεατές, σε μια πράξη εκ νέου ανάληψης του αγώνα στους δρόμους».

«Για μεγάλο χρονικό διάστημα, λεγόταν ότι οι φοιτητές δεν συμμετέχουν, ότι δεν έχουν πολιτική κατάρτιση, ότι δεν είχαν εμπλακεί σχεδόν σε τίποτα, ότι δεν τους ένοιαζε τι συνέβενε στην κοινωνία. Αλλά αυτή τη χρονιά -οι συμμετέχοντες στο σεμινάριο συμφώνησαν- έχει φανεί το αντίθετο στη Λατινική Αμερική, στις Ηνωμένες Πολιτείες, στις αραβικές χώρες και στην Ευρώπη, όπου οι νέοι, ασθενείς ενός συστήματος που παράγει ανισότητα, φτώχεια, ανεργία και απόγνωση, αναρωτιούνται τι συμβαίνει και προχωρούν πέρα από τη διαμαρτυρία». «Χτίσαμε ένα χιλιανό κίνημα που επεκτείνεται σε μια ”σπουδαστική άνοιξη” στην Κολομβία, στην Κόστα Ρίκα, στο Μεξικό…».

Ο Carlos Marentes, από την Ένωση Συνοριακών Γεωργικών Εργατών (Unión de Trabajadores Agrícolas Fronterizos) του Ελ Πάσο, στο Τέξας, είπε ότι «η επιρροή των Ζαπατίστας συνεχίζει να διευρύνεται μεταξύ μας, ειδικά γύρω από την ανάγκη του να οργανωθούμε από τα κάτω μαζί με άλλα κινήματα και τη σημασία της προαγωγής μιας εναλλακτικής λύσης απέναντι στο βιομηχανικό μοντέλο της γεωργίας που απειλεί τον πλανήτη μας».

.

Αυτό που φαινόταν μια “μεταμοντέρνα εξέγερση ιθαγενών”…

Ο Fernanda Navarro, καθηγητής φιλοσοφίας που έχει ακολουθήσει το κίνημα των Ζαπατίστας από το 1994, μίλησε στο απογευματινό πάνελ, την τελευταία ημέρα του σεμιναρίου. Είπε ότι οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι Ζαπατίστας «είναι να συνεχίσουν να οικοδομούν την αυτονομία, ενισχυόμενοι οι ίδιοι και αποδεικνύοντας ότι οι κακές κυβερνήσεις, η διαφθορά και η βία δεν μπορούν να ξεριζώσουν τους σπόρους που έχουν φυτευτεί και αναπτύσσονται στα βουνά της Τσιάπας».

Το κίνημα των Ζαπατίστας «ήταν ένα εντελώς νέο πολιτικό φαινόμενο που έσπασε το καλούπι και γι’ αυτό έχει γίνει σημείο αναφοράς για πολλά κινήματα για την κοινωνική δικαιοσύνη, για τις γυναίκες, τους μικρούς αγρότες, τους εργαζόμενους, άτομα που ζουν στο περιθώριο, λόγω των καινοτόμων τρόπων τους που ήρθαν σε ρήξη με τον κλασικό μαρξισμό», είπε η καθηγήτρια και ερευνήτρια σε θέματα ισότητας των φύλων Sylvia Marcos.

Η Julieta Paredes, από τη βολιβιανή οργάνωση Γυναίκες Δημιουργώντας Κοινότητα (Women Creating Community), καταδίκασε τον τρόπο με τον οποίο τα κοινωνικά κινήματα συνήθως βλέπουν τις γυναίκες ως «απλώς έναν άλλον τομέα» και τα ζητήματα των γυναικών «ως ένα από τα πολλά θέματα της αριστεράς».

«Αλλά οι γυναίκες είναι το ήμισυ όλων των τομέων και τα μισά από όλα τα θέματα, και η φεμινιστική κοινότητα -μια αναλυτική κατηγορία που αντιπροσωπεύει το κίνημα στο οποίο παίρνουν μέρος- τοποθετεί την πατριαρχία ως ένα σύστημα που συνδέει όλες τις μορφές καταπίεσης, που ιστορικά βασίζονται στην καταπίεση των γυναικών. Με αυτή την έννοια, μέσω της ήττας της πατριαρχίας, «η κοινότητα μπορεί να συμπεριλάβει ολόκληρο το κοινωνικό σώμα που είναι σε θέση να οικοδομήσει σχέσεις ελευθερίας».

Ο Pablo Gonzalez Casanova, εξέχουσα πνευματική μορφή του Μεξικού, δεν μπόρεσε να παρευρεθεί, αλλά έστειλε ένα μήνυμα στο σεμινάριο δηλώνοντας: «Απλά σκεφτείτε την τεράστια κινητοποίηση των Indignados και του κινήματοςOccupy που αγωνίζονται για έναν άλλον πιθανό κόσμο… Δεν έχει υπάρξει ποτέ μια κινητοποίηση τέτοιου μεγέθους, και η κινητοποίηση ξεκίνησε στις ζούγκλες της Τσιάπας, με τις αρχές της συμπερίληψης και του διαλόγου». Ο Gonzalez Casanova πρόσθεσε ότι «όλο και περισσότεροι, σε όλο τον κόσμο, άνθρωποι αγωνίζονται για αυτό που το 1994 φαινόταν μόνο ”μια μεταμοντέρνα εξέγερση ιθαγενών”».

Η Marcela Salas Cassani γράφει για το Desinformemonos.org, ένα «πρότζεκτ αυτόνομης, παγκόσμιας επικοινωνίας», που καλύπτει λαϊκά κινήματα σε όλο τον κόσμο, τις ιδέες και τις επιδιώξεις τους.

Μετάφραση: Δ. Κ.

Πηγή:Εφημερίδα ΔΡΑΣΗ