Ιστορικά: Η ελληνική εκστρατεία κατά των Σοβιέτ

Η πρώτη ελληνική συμμετοχή σε ιμπεριαλιστική επέμβαση πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 1919 ενάντια στην Οκτωβριανή Επανάσταση. Σημαντικές δυνάμεις ναυτικού, στρατού ακόμα και αεροπορίας στάλθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου, στο πλαίσιο της Αντάντ, για να τσακιστούν τα Σοβιέτ. Μαζικές συλλήψεις, ξυλοδαρμοί και εκτελέσεις χαρακτήρισαν τη δράση του ελληνικού σώματος, από το οποίο λιποτάκτησαν εκατοντάδες στρατιώτες.

ΟΙ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΤΕΣ ΕΠΙΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΟΥΣ

«Για τη σωτηρία της Ρωσίας και της (αστικής) τάξης».

Ο Ν. Πλαστήρας γράφει αναλογιζόμενος την Οκτωβριανή Επανάσταση: «Τες ημέρες αυτές εξετυλίχθη μπροστά εις τα μάτια μας το τραγικότερο δράμα του αιώνος μας, η ρωσική συμφορά με την ανατροπήν του υπάρχοντος κοινωνικού καθεστώτος, με τον αποδεκατισμόν της ρωσσικής αριστοκρατίας».

Ακραίες διαπιστώσεις; Σε μια εποχή, όπου σύμφωνα με τον Έρικ Χομπσμπάουμ «φαινόταν προφανές ότι ο παλαιός κόσμος ήταν καταδικασμένος. Χρειάζονταν κάποιο σήμα για να ξεσηκωθούν οι λαοί, να αντικαταστήσουν τον καπιταλισμό με το σοσιαλισμό και κατά συνέπεια να μεταβάλλουν τα άνευ νοήματος δεινά του (Πρώτου) Παγκόσμιου Πολέμου σε κάτι πιο θετικό: οι αιματηρές ωδίνες του τοκετού και οι συσπάσεις ενός νέου κόσμου». Η επανάσταση των Μπολσεβίκων ήταν το σήμα.

Τα συνθήματα «ειρήνη – γη – αυξήσεις στους μισθούς – ψωμί» συγκινούσαν το σύνολο των ευρωπαϊκών λαών. Η κατακόρυφη ανάπτυξη του αντιπολεμικού κινήματος με πρωταγωνιστή το εργατικό κίνημα, συχνά στην καρδιά της πολεμικής βιομηχανίας, οι αντιδράσεις των στρατιωτών, τον Οκτώβρη του 1917, αποκτούν επίκεντρο και επαναστατικό φορέα. Οι δυνάμεις της Αντάντ (Αγγλία, Γαλλία κ.λπ.) που βρίσκονται στα στρατιωτικά και οικονομικά τους όρια, αρχικά θα στηρίξουν τον Κερένσκι, που τους εξασφαλίζει την διατήρηση της πολεμικής ρωσικής εμπλοκής και τον αστικό έλεγχο των πολιτικών εξελίξεων. Όταν οι Μπολσεβίκοι προχωρήσουν στην υπογραφή της συνθήκης του Μπρεστ – Λιτόφσκ (3/3/1918), αφού προηγουμένως όλες οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις αρνηθούν την πρότασή τους για «γενικευμένη ανακωχή», η Αντάντ στρέφεται ενάντιά τους. Δεν αναγνώρισαν την επαναστατική κυβέρνηση και ενίσχυσαν τις αντεπαναστατικές δυνάμεις.

Την αποτυχία των Λευκών να καταπνίξουν την επανάσταση, ακολουθεί η στρατιωτική επέμβαση των καπιταλιστικών χωρών, χωρίς να προηγηθεί κήρυξη πολέμου. Ενώ ο γερμανοαυστριακός στρατός εισβάλλει πρώτος τον Μάρτιο του 1918 φτάνοντας μέχρι τον Καύκασο, η Αντάντ ακολουθεί επικαλούμενη την σωτηρία της Ρωσίας και την διασφάλιση της τάξης. Κανείς δεν αναφέρεται στα τεράστια οικονομικά συμφέροντα που απειλούνται. Οι χθεσινοί εθνικοί εχθροί στρέφονται από κοινού ενάντια στον ταξικό εχθρό.

Eνώ ο Λένιν θέλει να μετατρέψει την «πολεμική κούραση» σε διεθνιστικό πυροκροτητή της παγκόσμιας ή τουλάχιστον της ευρωπαϊκής επανάστασης, ο Ουίλσον αντιπροτείνει τα δεκατέσσερα Σημεία και την Αρχή της Αυτοδιάθεσης, ώστε να παρασύρει τους λαούς με το εθνικιστικό δέλεαρ. Επέμβαση και προβολή του εθνικού ζητήματος είναι η μια όψη του νομίσματος των καπιταλιστών. Στην άλλη βρίσκονται η βίαιη καταστολή του αντιπολεμικού και εργατικού κινήματος. Ακολουθεί η ιμπεριαλιστική μοιρασιά. Στις 23/12/1917 η Ρωσία μοιράζεται σε ζώνες επιρροής. Ιμπεριαλιστές και αντεπαναστάτες συνεννοούνται και περίπου 20 χώρες αποφασίζουν εισβολή τον Μάρτιο του 1918.

Μια αποσιωπημένη πτυχή της ιμπεριαλιστικής επέμβασης είναι η συμμετοχή σε αυτήν των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. Όπως τονίζει ο Σ. Χαρατσής, πρόκειται για την πρώτη επέμβαση του ελληνικού στρατού ενάντια στους «στρατιώτες που τους είχαν διδάξει να εκλέγουν οι ίδιοι ποιον ήθελαν για διοικητή και να βάζουν σε ψηφοφορία το αν θα υπάκουαν στη διαταγή να επιτεθούν», «στους χωριάτες που θέλαν να αρπάξουν κομμάτια γης και στους εργάτες που επέμεναν ότι αυτοί πλέον θα έλεγχαν και θα διεύθυναν τα εργοστάσια που δούλευαν». Το σχολικό βιβλίο της Γ’ Λυκείου αφιερώνει δέκα σειρές, η πολύτομη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (Εκδοτική Αθηνών) μία σελίδα, ο Γ. Μαργαρίτης στην Ιστορία της Ελλάδας στον 20ό αιώνα απασχολείται με το ζήτημα σε 26 γραμμές. Βεβαίως στο μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη μνημονεύονται οι μάχες του ελληνικού στρατού σε Χερσών – Σέρμπκα – Οδησσός – Σεβαστούπολις!

Γιατί η Ελλάδα συμμετείχε; Για το αστικό σύστημα προέχει η έκφραση ταξικής αλληλεγγύης. «Εξεγερθήκαμε ενάντια στην τυραννία των Μπολσεβίκων» δήλωσε ο Βενιζέλος στην Βουλή. Η υπεράσπιση της ατομικής ιδιοκτησίας, του αστικού φιλελευθερισμού και κυριαρχίας είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι της βενιζελικής πολιτικής. Με την εξαγγελία της αγροτικής μεταρρύθμισης, τις όποιες παραχωρήσεις στο εργατικό κίνημα και τους δημοτικιστές θέλει να σταθεροποιήσει την εξουσία του, να θωρακίσει το πολιτικό σύστημα, να στραφεί μαζί με τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις ενάντια στην επανάσταση.

Η πολιτική «δούναι και λαβείν» για την υλοποίηση της επεκτατικής Μεγάλης Ιδέας έπεται: «ο δρόμος για Θράκη – Μικρά Ασία περνά από Ρωσία». Σε συνομιλία του Πλαστήρα και του επιτελάρχη, συνταγματάρχη Όθωνα διατυπώνονται τα εξής: «Ωραματιζόμεθα και οι δύο μια μεγάλην και ευτυχή Πατρίδα, η οποία θα αντικαταστήση τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Εστηρίζαμε όλα αυτά αφ΄ ενός μεν εις την πλήρην αποσύνθεσιν και διάλυσιν του τουρκικού κράτους, αφ΄ ετέρου δε εις την υποστήριξιν των συμμάχων, προς τους οποίους η συμμετοχή μας εις την εκστρατείαν της Ουκρανίας θα δημιουργήσει υποχρεώσεις δια την Θράκην και την Μικράν Ασίαν»!

Ο χαρακτήρας της ιμπεριαλιστικής επέμβασης είναι σαφής και ομολογείται ωμά από τον Πλαστήρα: «όπως σε κάθε εταιρεία μοιράζονται οι συνέταιροι τα κέρδη ανάλογα με τα κεφάλαια που διαθέτει ο καθένας, έτσι και κάθε χώρα που έλαβε μέρος στον πόλεμο αυτό θα πάρη μερίδιο ανάλογο με τη δύναμι που διέθεσε και τα θυσίας που υπέστη»! Αν επιτρέψουν οι συνθήκες, δεν αποκλείεται η διατύπωση ζητημάτων σε Πόντο – Κριμαία. Σε εκείνη τη φάση, σύμφωνα με τον Αυγητίδη, «το 1919-1920 στέλνεται ο λογοτέχνης Ν. Καζαντζάκης μαζί με το συνταγματάρχη Η. Πολεμαρχάκη και άλλους κρητικούς του στενού βενιζελικού περιβάλλοντος, με εντολή να αποτραβήξουν τους Έλληνες της Γεωργίας από τον σοσιαλισμό».

Η Ελλάδα συμμετέχει στις επιχειρήσεις με 13 πλοία του Πολεμικού Ναυτικού, το Α’ Σώμα Στρατού ενισχυμένο από βοηθητικούς σχηματισμούς και την 534 Αεροπορική Μοίρα. Ο Βενιζέλος, που με αρωγό τον ακραίο αυταρχισμό συγκρότησε στρατό για να συμμετέχει στο Μεγάλο Πόλεμο, είναι ιδιαίτερα προσεκτικός. Στο Εκστρατευτικό Σώμα τα στελέχη καλούνται εθελοντικά. Οι μονάδες συμπληρώνονται από στρατιώτες των κλάσεων 1915 – ’18, που προθυμοποιούνται να μετάσχουν στην αντισοβιετική σταυροφορία. Πολιτικοί παράγοντες, ιερείς και Τύπος δίνουν χαρακτήρα «ιερού πολέμου» και διαφώτιζαν ιδεολογικά.

Οι πρώτες μονάδες του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος, που βρίσκονταν υπό γαλλική διοίκηση, μεταφέρονται την 1/1/1919 και αποχωρούν τον Απρίλιο του 1919. Η δράση του Πολεμικού Ναυτικού είχε αρχίσει από τον Νοέμβρη του 1918 και συνεχίστηκε έως τις 15/5/1920 (αποστολή «Ιέραξ» στο Σοχούμ). Ο ιμπεριαλιστικός στόλος προβαίνει σε βομβαρδισμούς, οικονομικό αποκλεισμό της επαναστατημένης Ρωσίας, αποβιβάζει εχθρικές ομάδες για σαμποτάζ και προσφέρει κάθε είδους βοήθεια στους αντεπαναστάτες. Ερωτηματικά προκαλεί η επισήμανση του Σ. Χαρατσή «για τη δράση του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού την περίοδο Απρίλιο – Μάιο 1920, συνδέοντάς την με τη σκοτεινή υπόθεση της συμμετοχής της Τουρκίας στην καθυπόταξη των τριών Δημοκρατιών της Υπερκαυκασίας».

Η κατεστημένη ιστοριογραφία εξυμνεί το Ελληνικό Εκστρατευτικό Σώμα, αλλά η δράση του χαρακτηρίστηκε από βίαιη κατοχική αντίληψη και πρακτική. Μαζικές συλλήψεις, ξυλοδαρμοί, εκτελέσεις με πρόσχημα την κατασκοπεία ή λόγω πολιτικών φρονημάτων, μαζικές σφαγές και βιασμοί, εφαρμογή του δόγματος της συλλογικής ευθύνης (χωριό Καλαντζάκ 27/2/1919). Δίστομο και Καλάβρυτα θυμίζει ο βομβαρδισμός αποθήκης, με εκατοντάδες ομήρους – αμάχους στην Χερσώνα, με εμπρηστικά βλήματα.

Θύμα της βάρβαρης εκστρατείας και η ελληνική κοινότητα. Ο εθνικός ανταγωνισμός της με τους Τατάρους (σφετερισμός γης, βαναυσότητες και αντεκδικήσεις) αλληλοδιαπλέκεται με το σκληρό ταξικό αγώνα που διεξάγεται. Μοιραία, η επιλογή των αστών παραγόντων να υπερασπιστούν τα ταξικά τους συμφέροντα παίζοντας αντεπαναστατικό ρόλο, υποδεχόμενοι τους κατακτητές και ζητώντας την οργάνωση εθελοντικών αντιμπολσεβίκικων λόχων, την εξέθεσαν ανεπανόρθωτα. Όπως μας αποκαλύπτει ο Γιαννικώστας, οι Έλληνες είχαν καταληφθεί από πανικό, συνωστίζονταν στις προβλήτες αναζητώντας θέση σε κάποιο πλοίο, όμως «εν περιπτώσει εκκενώσεως 2.500 ευπορούντες δέον ν’ απομακρυνθώσι» (4/1/1920).

Σύντομα, εκδηλώνονται αντιδράσεις ενάντια στην ιμπεριαλιστική επέμβαση από τους ίδιους τους στρατιώτες. Το Α’ Γαλλικό Σύνταγμα αρνείται να πολεμήσει και η κορύφωση έρχεται από το γαλλικό στόλο στην Σεβαστούπολη που εξεγείρεται τον Απρίλιο του 1919. Ο ελληνικός στρατός συμμετέχει στην καταστολή της εξέγερσης, δολοφονώντας ναύτες. Απείθεια και άρνηση γίνονται καθημερινά φαινόμενα, ενώ δεν λείπουν οι αυτομολήσεις στον Κόκκινο Στρατό (εκατοντάδες θεωρούνται οι έλληνες στρατιώτες που διάλεξαν αυτό το δρόμο).

Όμως στην ιστορία αυτής της εκστρατείας υπάρχουν και άλλες σελίδες, που αποκαλύπτουν μια διαφορετική στάση των Ελλήνων φαντάρων, που έχουν ως τίτλο λέξεις υπέροχες: αλληλεγγύη, συναδέλφωση, εξέγερση! Στο βορειοδυτικό μέτωπο της Οδησσού, της Μπερεζόφκα-Σέρμπκα, το 2ο Τάγμα του 34ου ελληνικού Συντάγματος αρνείται να χτυπήσει τους Γάλλους συναδέλφους τους που έχουν ξεσηκωθεί και εγκαταλείψει το μέτωπο. Δύο μέρες αργότερα, τη ίδια ελληνική μονάδα περικυκλώνει την σκηνή του διοικητή της, ζητώντας να μεταφερθεί στην Οδησσό και από εκεί πίσω στην Ελλάδα. Το 1ο Τάγμα του 3ου Συντάγματος παραβιάζει τις διαταγές και στέλνεται στην Πόλη. Ολόκληρα τμήματα αρνούνται να επιτεθούν στους μπολσεβίκους, οι στρατιώτες αφοπλίζονται και φυλακίζονται. Η φυλακή της Οδησσού γεμίζει από φαντάρους που αρνούνται να πολεμήσουν τον Κόκκινο Στρατό.

Μάλιστα, σημειώνονται και αυτομολήσεις: ο υπαξιωματικός Παπαδόπουλος μαζί με 70 στρατιώτες πέρασαν στον Κόκκινο Στρατό. Ενδεικτικός εξάλλου είναι ο αριθμός των εξαφανισμένων: από τις συνολικές απώλειες του ελληνικού στρατού (1055), το 40% είναι εξαφανισθέντες. Ο Κ.Αυγητίδης αναφέρει ότι «όταν γινόταν η εκκένωση της Οδησσού, οι στρατιώτες της 7ης Ουγγρικής Μεραρχία, τους περισσότερους αξιωματικούς τους πέταξαν από το τρένο, με αποτέλεσμα 20 αξιωματικοί να σκοτωθούν»! Είναι γεγονότα που επιβεβαιώνουν την επιλογή για Δράση και μέσα στο αστικό στρατό, αμφισβητώντας την πολεμοκαπηλεία και τους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς. Γεγονότα που αναμφίβολα τροφοδότησαν την σημαντικότατη παρέμβαση της Αριστεράς αργότερα στο Μικρασιατικό Μέτωπο.

Το άδικο της επίθεσης, το αδιέξοδο της επέμβασης, η άρνηση του φαντάρου να πολεμήσει, η ηρωική αντίσταση του σοβιετικού λαού προκαλούν την αλληλεγγύη εκατομμυρίων εργατών. Πάνε εθελοντές στον Κόκκινο Στρατό, επιβάλλουν την ατιμωρησία των φαντάρων που καταδικάζονταν σε θάνατο. Όταν εξεγέρθηκαν οι Γάλλοι ναύτες στη Μαύρη Θάλασσα, σε όλη τη Γαλλία ξέσπασε ένα πελώριο κύμα αλληλεγγύης. Μάλιστα, συγκροτήθηκε επιτροπή υπεράσπισης των ναυτών, που απαιτούσε τη γενική τους αμνήστευση. Με απεργίες μπλοκάρουν την πολεμική βιομηχανία και τις μεταφορές. Οι Ιταλοί εργάτες έφεραν στο στήθος τους μενταγιόν που έγραφαν: «από την Ανατολή βγαίνει το φώς». Στη Γερμανία σπουδαιότατη ήταν η δράση του Συνδέσμου Σπάρτακος ανάμεσα στον λαό, αλλά κυρίως στον στρατό αυξάνοντας τις αρνήσεις των Γερμανών στρατιωτών. Ο σκληρός αγώνας ενάντια στην καπιταλιστική κυριαρχία είναι και δικός τους. Η απειλή ανατροπής των κυβερνήσεων (θύμα της ο Βενιζέλος), ο κίνδυνος του Μονάχου, Βερολίνου, Ουγγαρίας κ.λπ. τους υποχρεώνει να αποχωρήσουν.

Η ιστορία καταγράφει ως νικητές τον επαναστατημένο λαό, τους κατασυκοφαντημένους Μπολσεβίκους, όλο τον κόσμο της εργασίας.

ΑΝΤΙΠΟΛΕΜΙΚΗ ΔΙΕΘΝΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ