Κομμουνισμός: Παρελθόν και μέλλον στην αυγή και στη δύση του 20ου αιώνα

Με αφορμή τα 20 χρόνια από την κατάρρευση της ΕΣΣΔ

Σχεδόν 20 χρόνια πέρασαν από την υποστολή της κόκκινης σημαίας της Σοβιετικής Ένωσης. Αξίζει να δούμε με μια γρήγορη ματιά τον κόσμο, με τηνελπίδα της αφετηρίας του 1917 και με την πίκρα της ήττας, στο τέρμα μιας ηρωικής και τραγικής συνάμα πορείας, στο τέλος του 1991.

1919: ‘’μία και μόνη επιθυμία: να ‘ρθουμε στη Μόσχα!’’

Σε λιγότερο από δύο χρόνια, μετά  την νίκη των μπολσεβίκων τον Οκτώβρη στη Ρωσία, τον Μάρτη του 1919,  συγκλήθηκε στη Μόσχα η σύνοδος για την ίδρυση της Κομμουνιστικής Διεθνούς (Τρίτη Διεθνής).

Η δραματικότητα της στιγμής και η προσδοκία της επανάστασης, καθώς επίσης και η αίσθηση της εισόδου σε μια νέα εποχή, ήταν απτές.

Φτάνοντας το μεσημέρι της δεύτερης μέρας, ο Αυστριακός αντιπρόσωπος Καρλ Στάινχαρντ (Karl Steinhardt) αποτύπωνε το κλίμα της στιγμής. Βρόμικος και αναμαλλιασμένος, ανέβηκε στο βήμα για να δώσει τα διαπιστευτήρια του. Αφού έβγαλε από την τσέπη του κουρελιασμένου παλτού του ένα φάκελο, τον έσκισε με ένα μαχαίρι. Μετά από μια ενθουσιώδη και πομπώδη ομιλία για τη δύναμη των Αυστριακών κομμουνιστών, κατέληξε σε τόνο ηρωικό:

‘’Κάναμε δεκαεφτά ολόκληρες μέρες για να φτάσουμε από τη Βιέννη στη Μόσχα. Ταξιδέ­ψαμε μέχρις εδώ σαν τους πλανήτες· πάνω σε κάρα που μετέφεραν κάρβουνο, σε τρένα, στα σημεία που ενώνονται τα βαγόνια, σε βοϊδάμαξες, με τα πόδια σε πολλές περιοχές της Πολωνίας και της Ουκρανίας, οι οποίες μαστίζονται από συμμορίες ληστών, με τη ζωή μας να κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή, αλλά με την ψυχή μας να φλέγεται από μία και μόνη επιθυμία: να ‘ρθουμε στη Μόσχα. Τίποτε δεν μπορούσε να μας εμποδίσει να έρ­θουμε εδώ!’’.

Έτσι τουλάχιστον αποδίδει τα πράγματα ο ιστορικός Geoff Eley στο έργο του ‘’Σφυρηλατώντας τη δημοκρατία –Ιστορία της Ευρωπαϊκής Αριστεράς 1850-1923’’.

Η κατάπνιξη του λαϊκού κινήματος στη Γερμανία και η δολοφονία της Λούξεμπουργκ και του Λίμπκνεχτ που προηγήθηκαν του συνεδρίου, ήταν αρκετά νωπά γεγονότα.  Ωστόσο,  οι νέοι κομμουνι­στές αυτής της περιόδου, λίγο μετά την αυγή του 20^ου αιώνα και το τέλος της σφαγής του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, διαπίστωναν ότι οι αντιφάσεις τους ευνοούσαν απόλυτα.

Τι είχαν πίσω τους; Ποιο ήταν το ‘’παρελθόν’’ εκείνης της χρονικής στιγμής;

Η σπουδαία επιτυχία των μπολσεβίκων, οι εξεγέρσεις του φθινοπώρου του 1918 στην Κεντρική Ευρώπη, και η ριζοσπαστικοποίηση των λαϊκών στρωμάτων στην Ιταλία αλλά και σε άλλες χώρες, έδωσαν την εντύπωση ότι επρόκειτο να επέλ­θει μια κοσμοϊστορική ρήξη.

Ο Οκτώβρης είχε νικήσει! Και μάλιστα πριν καλά – καλά διανυθεί μια πενταετία από την προδοσία των ιστορικών μαρξιστικών εργατικών κομμάτων της Δεύτερης Διεθνούς με την υποστήριξη του μακελειού του πολέμου στο όνομα του ‘’πατριωτισμού’’ και της ‘’υπεράσπισης της πατρίδας’’.

Οι επαναστάτες και οι εργάτες της Ρωσίας, μπόρεσαν να προχωρήσουν μπροστά, κάνοντας τη δική τους έφοδο στον ουρανό, ανατρέποντας μια καταπιεστική εξουσία και εγκαθιδρύοντας μια νέου τύπου εργατική εξουσία και  δημοκρατία.

Η στάση του Λένιν και των μπολσεβίκων ήταν σαφής και αδιαπραγμάτευτη απέναντι στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο και το σύνθημα δράσης τους,  εξαιρετικά προκλητικό: ‘’Ήττα της δικής μας αστικής τάξης σε αυτό τον πόλεμο!’’.

Μην νομίζει κανείς ότι τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα που υποστήριξαν τον πόλεμο δεν είχαν επιχειρήματα. Το SPD (Γερμανία) και τα άλλα κόμματα των Κεντρικών Δυνάμεων ύψωσαν τη σημαία της υπεράσπισης των χωρών τους ‘’εναντίον της ρωσικής βαρβαρότητας’’. Και πράγματι η τσαρική Ρωσία ήταν βαρβαρότητα μπροστά στην αυτοκρατορική Γερμανία…. Οι Γάλλοι σοσιαλιστές από τη μεριά τους, σήκωσαν μαζί με την ‘’υπεράσπιση της πατρίδας’’ και τη σημαία της δημοκρατίας, των δημοκρατικών επαναστατικών παραδόσεων και του διαφωτισμού, ‘’ενάντια στον πρωσικό μιλιταρισμό’’.

Η στάση του Λένιν δεν ήταν όμως στενά αντιπολεμική και ειρηνική. Κάθε άλλο. Χωρίς να φοβηθεί καθόλου ότι θα ‘’στενέψει το περιεχόμενο’’ και θα ακυρωθεί η δυνατότητα ‘’ευρύτερης συσπείρωσης των μαζών’’, συνέδεσε απόλυτα το ζήτημα της στάσης απέναντι στον πόλεμο, όπως και αυτό της διανομής της γης, με την επανάσταση.

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη διαστρέβλωση από το να παρουσιάζεται η οκτωβριανή επανάσταση απλά σαν αποτέλεσμα ενός έξυπνου συνδυασμού ‘’απλών αιτημάτων που είχε ανάγκη ο κόσμος όπως η ειρήνη και η γη’’ και μιας συνωμοτικής δράσης ενός σιδερόφρακτου κόμματος αμείλικτων και πειθαρχημένων επαναστατών. Οι μπολσεβίκοι, όχι χωρίς διαφωνίες, έθεσαν ξεκάθαρα στους εργάτες το ζήτημα της επανάστασης. Ότι δηλαδή οι εργάτες της Ρωσίας θα δουν ειρήνη και γη μόνο με επανάσταση και ανατροπή της αστικής τάξης. Αλλά και ότι μπορούν να κυβερνήσουν οι ίδιοι, μέσα από τα σοβιέτ.

Διέπραξαν δηλαδή, ακόμη μία ιεροσυλία. Δεν μίλησαν απλά για επανάσταση, αλλά για προλεταριακή επανάσταση με σοσιαλιστικό χαρακτήρα και καθήκοντα. Αυτό, για τις αυθεντίες του μαρξισμού της εποχής ήταν ανήκουστο, εκτός ίσως για το βιομηχανικό ευρωπαϊκό βορρά ή για την – πρωτοπόρο στην καπιταλιστική ανάπτυξη- Αγγλία. 

Αντίθετα, οι επαναστάτες της Ρωσίας, γνωρίζοντας ότι μιλούν και δρουν σε μια αχανή, καθυστερημένη, κατά βάση αγροτική χώρα, με γοργή μοντέρνα ανάπτυξη μόνο στην Πετρούπολη και τη Μόσχα και ελάχιστα ακόμη κέντρα,αναζήτησαν τα νήματα του μέλλοντος. Δε βάφτισαν τους αγρότες εργάτες, ούτε τους φόρεσαν τραγιάσκα, όπως θα ειρωνεύονταν οι σύγχρονοι μενσεβίκοι. Απλά τεκμηρίωσαν την δυνατότητα η εργατική τάξη να οργανώσει την απελευθέρωση του συνόλου των κοινωνικών στρωμάτων πάνω σε μια νέα βάση ισότητας, κοινωνικής δικαιοσύνης και νέου τύπου δημοκρατίας.

Κατά κάποιο τρόπο είχε ανατραπεί  δημιουργικά και ο ίδιος ο μαρξισμός των βιβλίων. Ο  αγώνας των καταπιεσμένων, είχε κάνει ένα τεράστιο βήμα μπροστά: Οι εργάτες μπορούσαν και να νικήσουν και να κυβερνήσουν. Ήταν ωστόσο ένα ιστορικό βήμα και έτσι πρέπει να αντιμετωπιστεί. Δηλαδή στο πλαίσιο των δυνατοτήτων και των περιορισμών της κοινωνικής εξέλιξης και της ταξικής πάλης, της ιστορικής περιόδου που εγκαινίαζε. Απλά οι μπολσεβίκοι άγγιξαν αυτά τα όρια. Ήταν δηλαδή πρωτοπόροι. Και σαν πρωτοπόροι έκαναν και άπειρα λάθη, πολλά από αυτά τραγικά.

Αυτό το πλαίσιο, όριζε το παρελθόν της επαναστατικής εκείνης δεκαετίας. Το μέλλον της, δεν μπορούσε επομένως παρά να είναι κατάφορτο από επαναστατικά σχέδια.

Η Ρωσία ήταν γέφυρα. Από τη μια, ήταν  χώρα ευρωπαϊκή με θύλακες μοντέρνας ταχύτατης ανάπτυξης και συγκεντρωμένης εργατικής τάξης. Από την άλλη, ήταν χώρα αγροτική, γεμάτη από διαφορετικές εθνότητες και παραδόσεις.

Αυτό το μίγμα είναι που έδωσε μια άλλη διάσταση στις ματιές προς την νίκη του Οκτώβρη. Τόσο οι εργάτες της ανεπτυγμένης δύσης, όσο και οι πρωτοπόροι των μη ανεπτυγμένων χωρών σε όλο τον κόσμο, κοίταξαν προς το νέο  κόκκινο γίγαντα.

Και γέμισαν τα εργατικά καπηλειά τραγούδια, γράφηκαν ποιήματα, φιλοτεχνήθηκαν πίνακες και αφίσες, υπήρξε έκρηξη της πολιτιστικής δημιουργίας μαζί με την επαναστατική  πολιτική δραστηριότητα.

Ανάμεσα στην επανάσταση και την ήττα της

Ακολούθησαν εργατικές επαναστάσεις, εξεγέρσεις ή απεργιακά ξεσπάσματα στη Γερμανία, την Αυστρία, την Ιταλία, την Ουγγαρία. Ο κρίκος δεν έσπασε αλλού. Οι εργάτες της Ρωσίας έμειναν με μια αντικαπιταλιστική κοινωνική επιλογή σε ένα καπιταλιστικό περίγυρο. Αντιμέτωποι, αυτοί και οι πρωτοπόροι της επανάστασης, με φριχτά διλλήματα.

Ο δρόμος τραχύς.

Από τον  εμφύλιο, στην ιμπεριαλιστική επέμβαση.

Από την συντριβή των λευκών αντεπαναστατών, στην σταδιακή εξόντωση ολόκληρης της μπολσεβίκικης ηγεσίας στην πρώτη και αποφασιστική σταλινική περίοδο.

Από το μεγαλείο των σοβιέτ, στην κρατικοποίηση των συνδικάτων.

Από την επαναστατική δημοκρατία της εργατικής τάξης, στην δικτατορία του κόμματος και ειδικότερα της ηγεσίας του.

Από το μοίρασμα της γης, στη ΝΕΠ και μετά στην κολλεκτιβοποίηση.

Από το  Ενιαίο Μέτωπο, στο Αντιφασιστικό και από εκεί στην καταγγελία των σοσιαλδημοκρατών ως ‘’σοσιαλφασιστών’’.

Από τα Λαϊκά Μέτωπα συγκυβέρνησης με τα αστικά κόμματα για την ‘’αποτροπή του φασισμού’’, στα Εθνικά Μέτωπα για την ‘’στερέωση της αντιφασιστικής νίκης και της δημοκρατίας’’.

Από τις Διεθνείς Ταξιαρχίες στην Δημοκρατική Ισπανία, στις ισορροπίες της αντιφασιστικής συμμαχίας.

Από τη συμφωνία με το Χίτλερ για την καθυστέρηση της Γερμανικής εισβολής, στον κίνδυνο της συντριβής από τις χιτλερικές ορδές.

Με μια μεγάλη νίκη του Κόκκινου Στρατού, μια ασυγκράτητη προέλαση προς τα δυτικά, μέσα  σχεδόν από όλες τις ιστορικές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες μέχρι και το Βερολίνο…

Με τα κομμουνιστικά κόμματα σχεδόν παντού καταξιωμένα και πανίσχυρα-ηθικά και πολιτικά- μέσα από το μεγαλείο της αντίστασης…

Με τους ιμπεριαλιστές αντιπάλους, μηχανορράφους αλλά και σεβαστικούς απέναντι της…

Η Σοβιετική Ένωση το 1945 φαινόταν να έχει κάνει το μεγάλο αποφασιστικό βήμα.Εκατομμύρια αγωνιστών σε όλο τον κόσμο και απλών ανθρώπων φαντάστηκαν πως οι τραγωδίες και τα λάθη ανήκουν στο παρελθόν.  Ένας νέος κόσμος δημοκρατίας, κοινωνικής δικαιοσύνης, χωρίς εκμετάλλευση, θα χτιζόταν αργά ή γρήγορα παντού.

1991: ‘’δεν είχαμε τίποτα να πούμε…’’

‘

’Γνώρισα τη χαρά της αντιφασιστικής νίκης και της καταξίωσης μου στο εργοστάσιο όπου όλοι με σέβονταν και δε με περιφρονούσαν. Τώρα πρέπει να περιμένω το θάνατο ταπεινωμένος. Χωρίς σύνταξη. Με δύο γιους, νεκρούς, τον ένα στο Αφγανιστάν και τον άλλο στην Τσετσενία, σε πολέμους για τους οποίους δεν ξέρω συμπολίτες μου που να είναι περήφανοι. Το εργοστάσιο που δούλευα είναι ερείπιο. Η χώρα μου δεν υπάρχει. Ούτε η ελπίδα στους ανθρώπους. Η εγγονή μου με ρωτάει, αφού άξιζε να μείνουν εκείνες οι καταχτήσεις, βελτιώνοντας το σοσιαλισμό, γιατί δεν μιλήσαμε τότε, εμείς οι παλιοί που ξέραμε… Δεν ξέρω πώς να της εξηγήσω ότι αποκλεισμένοι χρόνια ολόκληρα από την πολιτική, ούτε ξέραμε, ούτε είχαμε τίποτα να πούμε…’’.

Τα λόγια αυτά-από ρεπορτάζ του BBC το Δεκέμβρη του 2011- ανήκουν  στο Ρώσο  Yuri Mikhailovich, πρώην χημικό πετρελαίων, που έχει ξεμείνει στο Μπακού, όπου εργάστηκε για 40 περίπου χρόνια στην ίδια βιομηχανική εγκατάσταση.

Τι έχουν πίσω τους αυτές οι πικρές διαπιστώσεις; Ποιο είναι το κοντινό παρελθόν τους;

Ας δούμε μερικές εικόνες της ‘’ιστορίας’’ του Yuri, μαζί με αντίστοιχα ερωτήματα.

‘’Σοσιαλισμός με …αστική τάξη’’ ή ‘’καπιταλισμός χωρίς …ατομική ιδιοκτησία’’

Ο Υuri δεν δούλεψε με ιδιώτη καπιταλιστή πάνω από το κεφάλι του. Η κρατική ιδιοκτησία  δεν αναιρούσε όμως τον διαχωρισμό του εργαζόμενου από το προϊόν της εργασίας του, την αποξένωση του από τα μέσα παραγωγής, την παραγωγή ενός υπερ-προϊόντος που άλλοι διαχειρίζονταν. Η κοινωνική  διαστρωμάτωση στο εσωτερικό της Σοβιετικής κοινωνίας, ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένη. Το νέο  στρώμα διευθυντών, ειδικών,  και ανώτερων κρατικών υπάλληλων με σαφώς διαφορετική κοινωνική θέση και ειδικά  προνόμια, διαμόρφωσε τη δική του εξουσία. Φυσικά, δεν ήταν μια κλασική αστική τάξη: Από τη  μια ήταν υποχρεωμένη να υπερασπίζεται την κρατική ιδιοκτησία σαν πηγή της εξουσίας και του εισοδήματος της και από την άλλη να αναζητά την πλήρη “απελευθέρωση” της από αυτή τη μορφή και την ένταξη της στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Άλλωστε, μόνο αυτό το στρώμα είχε επαφή με την εξωτερική καπιταλιστική πραγματικότητα. Αυτή όμως η αντίφαση, σταδιακά άρχισε να διαφοροποιεί όλο και πιο έντονα την ίδια την άρχουσα τάξη.

Το ερώτημα και ο στόχος των ‘’μεταρρυθμίσεων’’

Θεωρητικά, σκοπός  των μεταρρυθμίσεων ήταν η βελτίωση και η αποδοτικότητα του σοσιαλιστικού συστήματος. Ειδική μάλιστα θέση σε αυτή την ‘’επαγγελία’’ είχε το ζήτημα της δημοκρατίας.

Αυτό δεν ήταν τυχαίο. Η νέα κομματική και κρατική  ιδιότυπη άρχουσα τάξη, είχε ονομάσει σοσιαλισμό, το επίσης ιδιότυπο όσο και ισχυρό  ‘’κοινωνικό συμβόλαιο’’ που είχε συνάψει με ευρύτατα στρώματα της σοβιετικής κοινωνίας. Αυτό προέβλεπε σοβαρότατες κοινωνικές παροχές και εγγυήσεις, με αντίτιμο την πολιτική αδράνεια των εργαζομένων και το πολιτικό μονοπώλιο στην γραφειοκρατία του κόμματος-διοικητικού μηχανισμού.

Οι σοβιετικοί πολίτες, σαφώς ήθελαν την διατήρηση και την ενίσχυση αυτών των καταχτήσεων. Από την άλλη, το ζήτημα της δημοκρατίας ήταν ανοιχτή πληγή και μεγάλο ερώτημα.

Ο πόθος της δημοκρατίας δεν σβήνει εύκολα σε κανένα λαό. Υπήρχαν φυσικά οι απόψεις που δεν  ήθελαν να θεωρήσουν δοσμένο πως το πολιτικό σύστημα στο  σοσιαλισμό  θα απέκλειε την δημοκρατία και την ελευθερία, τα συλλογικά αλλά και ατομικά δημοκρατικά δικαιώματα. Υπήρχε η ευρύτατη αίσθηση προσβολής στο λαό με την κατάπνιξη στοιχειωδών ελευθεριών όπως αυτό της ελεύθερης πολιτικής έκφρασης, της απεργίας, της ελεύθερης μετακίνησης στο εσωτερικό και το εξωτερικό.

Ωστόσο, οι ανάγκες αυτές, για καλύτερο σοσιαλισμό και ουσιαστική δημοκρατία, διαχειριζόμενες από την άρχουσα κομματική και κρατική γραφειοκρατία, αποτελούσαν απλά το αναγκαίο νομιμοποιητικό προκάλυμμα ταξικών εν τέλει επιδιώξεων και συμφερόντων  της νέας άρχουσας τάξης. Έτσι γίνεται πάντα, αν δεν υπάρχουν ανεξάρτητα όργανα οργάνωσης των εργαζομένων και των πολιτών.

Προδοσία του Γκορμπατσόφ;

Ολόκληρη η μεταπολεμική περίοδος στην ΕΣΣΔ,  σφραγίστηκε από την ανάπτυξη της διαφοροποίησης  στο πλαίσιο της νέας άρχουσα τάξης, που πάντα έβγαινε στην επιφάνεια με τη μορφή του ερωτήματος για αυτό ή τον άλλο χαρακτήρα των ‘’μεταρρυθμίσεων’’.

Από τη μια, οι δυνάμεις της “στασιμότητας” που ήθελαν τη διατήρηση της κρατικής μορφής. Από την άλλη, οι  δυνάμεις της ‘’μεταρρύθμισης’’ που ήθελαν την αποκατάσταση της ιδιωτικής αστικής μορφής. Από τη στροφή του ’56, μέχρι τις ριζικές τομές του Γκορμπατσόφ, η διαπάλη είναι ή ίδια, με διαφορετικές μορφές. Σημαντικό: και οι δύο αυτοί πόλοι συγκροτούνται μέσα στο κράτος και το κόμμα. Αποτελούσαν δηλαδή όψεις του ίδιου νομίσματος. Για αυτό και πάντα υπήρχε και η άποψη πως αυτή η αντίθεση μπορούσε να ‘’ρυθμιστεί’’. Αυτό αποτυπώνει η άποψη ότι ο Γκορμπατσόφ ‘’προσπάθησε, αλλά του ξέφυγε η κατάσταση’’. Στην πραγματικότητα, από ένα σημείο και πέρα, η δυναμική της αποφασιστικής νίκης της τάσης της επίσημης επιστροφής στον καπιταλισμό, ήταν ισχυρότερη της προσπάθειας για εγκλωβισμό της στο παλιό ιδιότυπο πλαίσιο.

Η ‘’περεστρόικα’’(ανασυγκρότηση) και η ‘’γκλάσνοτ’’(διαφάνεια), στη δεκαετία του ’80, επιχείρησαν  να κάνουν το μεγάλο βήμα. Να αντιμετωπίσουν  την βαθιά κρίση της οικονομίας  προωθώντας αποφασιστικά τις θέσεις της αστικής τάξης των επιχειρήσεων, εισάγοντας μεταρρυθμίσεις αποκατάστασης της ελεύθερης αγοράς και  βαθύτερης ενσωμάτωσης της Σοβιετικής οικονομίας στην παγκόσμια καπιταλιστική οικονομία.  Με την εργατική τάξη στο γύψο, η νέα άρχουσα τάξη, με χέρια λυμένα, κυρίαρχη στο ‘’παλιό’’, στο κράτος και το κόμμα,  υπερώριμη μέσα από μια πορεία δεκαετιών πραγματοποιεί την ‘’επανάσταση’’ της. Την μετάβαση στο ‘’καινούργιο’’, δηλαδή στην “καθαρή” αποκατάσταση των καπιταλιστικών σχέσεων.

Ο Γκορμπατσώφ, ούτε ‘’πρόδωσε’’, ούτε του ‘’ξέφυγε η κατάσταση’’. Αποτέλεσε, το ιστορικό εργαλείο μιας υπερ-ώριμης από καιρό  μετάβασης.

Τι έγινε το ‘’κράτος των εργατών’’; Από τα soviet στα sovok

Με την κατάληψη της εξουσίας, η εργατική τάξη στη Ρωσία, μειοψηφία στο σύνολο της κοινωνίας, απόκτησε το προβάδισμα μέσα στους μοχλούς της νέας κρατικής δομής. Αλλά ο μετασχηματισμός του κράτους σε κράτος εργατών εξαρτάται από την επικράτηση των κοινωνικών και παραγωγικών μετασχηματισμών σοσιαλιστικού προσανατολισμού. Το πολιτικό σύστημα, παντού και πάντα,  προσαρμόζεται στα συμφέροντα και τους προσανατολισμούς των κοινωνικών δυνάμεων που κυριαρχούν. Τα σοβιέτ, με την  κρατικοποίηση τους, μετατράπηκαν  από όργανα επαναστατικής αυτενέργειας,  σε κρίκους της κρατικής κομματικής εξουσίας. Για να καταντήσουν στη λαϊκή γλώσσα σε sovok δηλαδή …ξεσκονόπανα! Χωρίς πολιτική δημοκρατία και ελεύθερη αντιπαράθεση ιδεών, ήταν θέμα χρόνου, να λειτουργήσει ο αντιδραστικός μετασχηματισμός.

Κόμμα για την διαρκή επανάσταση ή για τη συντήρηση μιας εξουσίας;

Το ΚΚΣΕ, μοναδικό κόμμα που γνώρισε ο Yuri, δεν ηττήθηκε. Μετασχηματίστηκε το ίδιο. Από κόμμα φορέα επαναστατικής δραστηριότητας σε φορέα συντήρησης της υπάρχουσας κρατικής και παραγωγικής δομής. Αυτό σε συνδυασμό με την μονοπωλιακή του θέση στην πολιτική οδήγησε σε παραπέρα αποπολιτικοποίηση και παθητικοποίηση των εργατικών μαζών.

‘’ Σοσιαλισμός σε μια μόνο χώρα’’ ;

Η επικράτηση της αντίληψης για “σοσιαλισμό σε μια μόνο χώρα” αποτελεί την αποφασιστική καμπή για την αποκοπή από την πλούσια διεθνιστική παράδοση του εργατικού κινήματος και από τις αντιλήψεις του Μαρξ και του Λένιν. Οι τελευταίοι   έβλεπαν τη νίκη του σοσιαλισμού στενά δεμένη με την επαναστατική διαδικασία σε διεθνικό επίπεδο. Η σταλινική αυτή στροφή δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα της αποτυχίας των επαναστάσεων στη Βόρεια Ευρώπη. Ούτε μόνο μια “ιδεολογική παρέκκλιση”. Αντίθετα, αποτέλεσε  την αναγκαία προσαρμογή της θεωρίας για τη δικαιολόγηση της κοινωνικής πραγματικότητας που διαμορφωνόταν στην ΕΣΣΔ.  Έδινε ταυτόχρονα “σοσιαλιστική” υπόσταση στα διαμορφωνόμενα κρατικά συμφέροντα της κυρίαρχης άρχουσας  τάξης στην ΕΣΣΔ.

Η  διεθνιστική διάσταση της Οκτωβριανής επανάστασης και των μπολσεβίκων,  έδωσε  σταδιακά τη θέση της σε μια “κρατική” αντίληψη για τις διεθνείς σχέσεις. Η  ΕΣΣΔ είχε βεβαίως έναν αντιιμπεριαλιστικό ρόλο, όχι όμως από τη σκοπιά της ανάπτυξης και εξάπλωσης των κοινωνικών επαναστάσεων, αλλά από τη σκοπιά της διαμόρφωσης μιας “προστατευτικής υγειονομικής ζώνης” γύρω της και της διαμόρφωσης ισορροπιών που θα διευκόλυναν έναν αυξανόμενο οικονομικό και πολιτικό ρόλο της στο παγκόσμιο σύστημα.

Δεν υπήρχε αντίσταση σε αυτή την πορεία;

Αντίσταση και αντίλογος υπήρξε. Και από τους εργαζόμενους και από κομμουνιστές. Ήταν ένας αγώνας που χάθηκε, άφησε όμως και  παρακαταθήκες.

Αυτό που ούτε ο Yuri, ούτε η πλειοψηφία των εργαζομένων στην ΕΣΣΔ αγνοούσε ή ήθελε να αγνοεί, καθώς ήταν πλήρως αποκλεισμένοι από την πολιτική δραστηριότητα, ήταν πως η τραγική κατάληξη της ΕΣΣΔ , ήταν το τέρμα μιας ματωμένης πορείας.

Στην ίδια την ΕΣΣΔ η δεκαετία του 30 ήταν η πλέον κρίσιμη.  Εκτελέστηκαν το σύνολο σχεδόν των ηγετών της οκτωβριανής επανάστασης. Καταργήθηκε η δημοκρατία και η συζήτηση  μέσα στο ίδιο του ΚΚΣΕ.

Χιλιάδες άνθρωποι στάλθηκαν σε εξορίες, χωρίς να εξαιρούνται και έλληνες κομμουνιστές πολιτικοί πρόσφυγες.

Την επομένη της αντιφασιστικής νίκης και της εμφάνισης των λαϊκών δημοκρατιών στην Ανατολική Ευρώπη, διώχτηκαν, διαπομπεύτηκαν ή και εκτελέστηκαν χιλιάδες Τσέχοι, Πολωνοί, Ούγγροι και Βούλγαροι κομμουνιστές. Έπρεπε να εξασφαλιστεί η ευθυγράμμιση με την κρατική πολιτική της ΕΣΣΔ και η υποταγή στους ιδιότυπους συνασπισμούς εξουσίας αυτών των χωρών.

Η εργατική τάξη πάλεψε, σε όλες τις χώρες. Κινήματα ανανέωσης του σοσιαλισμού, ανάπτυξης της δημοκρατίας και υπεράσπισης του δικαιώματος ανεξάρτητης οργάνωσης των εργαζομένων, αναπτύχθηκαν και με μαζική μορφή.  Με πολλές διαφορές και ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, που απηχούσαν τις διαφορετικές παραδόσεις σε χώρες και κόμματα, τη φύση της κοινωνικής δομής, την παρέμβαση του ιμπεριαλιστικού παράγοντα που φυσικά υπήρχε πάντα. Από την Λαοκρατική Γερμανία το 1953 έως την  Ουγγαρία το 1956 και από την  Τσεχοσλοβακία το 1968 έως την  Πολωνία το 1980 (αλλά και νωρίτερα).

Οι εργάτες ζητούσαν δημοκρατία και κυριαρχία επί των δημόσιων υποθέσεων και της ζωής τους.

Η Σοβιετική ένωση, απάντησε με την στρατιωτική εισβολή ή την απειλή της. Με τις ανοιχτές επεμβάσεις στα κομμουνιστικά κόμματα των χωρών της Α. Ευρώπης.

Τα καθεστώτα σε αυτές τις χώρες απάντησαν με τη σειρά τους, με το γνωστό από την ΕΣΣΔ  ‘’κοινωνικό συμβόλαιο’’,  που επιβλήθηκε με συνδυασμό απάθειας, πειθούς και βίας: Το κράτος εγγυάται ένα επίπεδο κοινωνικών παροχών και ζωής και οι εργαζόμενοι κλείνουν το στόμα τους και παραιτούνται από κάθε δικαίωμα αυτοτελούς πολιτικής οργάνωσης και δράσης.

Αυτό εννοούσε ο Γιούρι, λέγοντας πως ‘’δεν είχαμε τι να πούμε…’’

Η Ανατολή με τα μάτια της Δύσης

Το κύρος της ΕΣΣΔ και του κομμουνιστικού κινήματος μετά την αντιφασιστική νίκη, ήταν τεράστιο. Τα κομμουνιστικά κόμματα στη Δυτική Ευρώπη, βρέθηκαν τα πρώτα χρόνια μετά στην μεγαλύτερη ακμή τους.

Οι ηγεσίες των ηγεμονικών καπιταλιστικών κρατών συγκρότησαν γρήγορα την απάντηση τους, απέναντι στον κίνδυνο που αποτελούσε αυτή η δυναμική.

Σχέδιο Μάρσαλ και Τρούμαν  για γρήγορη ανοικοδόμηση της Ευρώπης με λεφτά των ΗΠΑ και αντιμετώπιση της ‘’κομμουνιστικής απειλής’’.  Οικονομική και πολιτική στήριξη, αλλά και επανεξοπλισμός της Γερμανίας. Προώθηση κοινωνικών πολιτικών προς τους εργαζόμενους, με ταυτόχρονη ενσωμάτωση συνδικάτων σε συμφωνίες με τους εργοδότες. Ήταν τα παράπλευρα οφέλη των εργαζομένων στη Δύση…

Οι απολογητές των καθεστώτων στην Ανατολή και οι ιδεολόγοι του αντικομμουνισμού, φώναζαν από κοινού και πολύ δυνατά, συμφωνώντας σε ένα πράγμα: ‘’Αυτό που οικοδομούταν στην Ανατολή ήταν ακριβώς ο κομμουνισμός’’!  Οι κομμουνιστικές πρωτοπορίες στη Δύση, μπροστά στην ανατροπή της επαναστατικής πορείας στην Ανατολή, έμειναν έκθετες και μετέωρες. Ή έβρισκαν σε αυτόν τον εκφυλισμό το άλλοθι για τη δική τους πορεία αντεπανάστασης και συμβιβασμού με την αστική τάξη των χωρών τους.

Ο Στάλιν και ο Μπρέζνιεφ, ο Γιαρουζέλσκι και οι Κινέζοι στρατοκράτες, κατάφεραν να πείσουν όλη την ανθρωπότητα ότι σοσιαλισμός και ελευθερία ήταν ασύμβατα πράγματα. Και φυσικά το μήνυμα το μετέφεραν  ζωντανά μετά την κατάρρευση χιλιάδες οικονομικοί μετανάστες στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στις ΗΠΑ. Και η ελευθερία, την οποία ερωτεύτηκαν τόσοι εργάτες και νέοι σε όλο τον κόσμο, έφτασε να ταυτιστεί με την …αγορά και τον καπιταλισμό. Ιδιαίτερα στην ΕΣΣΔ και στην Ανατολή. Όπου εκεί ακριβώς είναι που λείπουν ή είναι εντελώς γραφικές οι κομμουνιστικές τάσεις ή φουντώνει πρωτίστως η ακροδεξιά, η μεταφυσική και η θρησκοληψία.

Κάθε τέλος και μια αρχή

Θυμάμαι το σύνθημα μιας ημερίδας που είχε οργανώσει το ΝΑΡ το 1991, λίγο πριν την κατάρρευση της ΕΣΣΔ σε ένα κατάμεστο αμφιθέατρο στο Πολυτεχνείο. Έλεγε πως ‘’η επόμενη ανατολή θα είναι στη δύση’’. Τότε φαινόταν σαν παρηγοριά στον άρρωστο. Σήμερα, στο φόντο της καπιταλιστικής κρίσης, της αντικαπιταλιστικής ριζοσπαστικοποίησης σε όλον τον αναπτυγμένο καπιταλιστικό κόσμο, της επιστροφής στο Μάρξ, στις ‘’μεγάλες αφηγήσεις’’ και στην αναζήτηση της επαναθεμελίωσης του κομμουνισμού στον 21^ο αιώνα, αποτελεί ζώσα ελπιδοφόρα πραγματικότητα που εξελίσσεται.

Φυσικά, το ‘’χώνεμα’’ των συμπερασμάτων και η γέννηση του καινούργιο, θα είναι μια επίπονη πορεία. Το βλέπουμε στη χώρα μας, αλλά και σε όλη την Ευρώπη.

Ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ και το Κόμμα Ευρωπαϊκής Αριστεράς, στην καλύτερη περίπτωση μιλάνε γενικά γιαπρόοδο και σοσιαλισμό, χωρίς επανάσταση. Στη χειρότερη εκδοχή μιλάνε για καλύτερη, φιλολαϊκή διαχείριση του συστήματος. Επιστρέφουν στην παλιά σοσιαλδημοκρατική ταύτιση του σοσιαλισμού με τη συνεχή διεύρυνση του δημόσιου κοινωνικού τομέα, αν δεν ονειρεύονται ακόμη τον περίφημο ‘’σοσιαλισμό της αγοράς’’. Στην ταύτιση της δημοκρατίας με τον τυπικό αστικό κοινοβουλευτισμό, χωρίς όργανα εργατικής οργάνωσης και δημοκρατίας. Εξαίρεση αποτελούν  τμήματα του,  που μιλάνε για “νέο μπολσεβικισμό”.

Από την άλλη, το ΚΚΕ  υποστηρίζει- όπως και η κατάληξη του πρόσφατου διεθνούς φόρουμ κομμουνιστικών κομμάτων- πως το ’89 συντελέστηκε “η από τα πάνω ανακοπή μιας γενικά θετικής πορείας σοσιαλιστικής οικοδόμησης”. Μιλάει διαρκώς για τον ‘’σοσιαλισμό που γνωρίσαμε’’, ιδιαίτερα μάλιστα στην σταλινική εκδοχή του. Χειροκροτεί τον ‘’κομμουνισμό που επιζεί, παρά τις δυσκολίες και την ιμπεριαλιστική πίεση’’,  με την υμνολογία ακόμη και της Βόρειας Κορέας. Δεν φαίνεται να κατανοεί ότι αυτή η τοποθέτηση και πολύ περισσότερο ο κινέζικος ‘’κομμουνισμός’’-αναπνευστήρας του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, αποτελούν τον πιο ζωντανό σύγχρονο αντικομουνισμό. Την ίδια στιγμή η ‘’λαϊκή οικονομία και εξουσία’’ χωρίς επανάσταση, αποτελούν την αδιέξοδη καταφυγή στην τρέχουσα κομματική φιλολογία και πολιτική.

Και η παλιά ΕΣΣΔ;

Τα 20 χρόνια από την διάλυση της, σφραγίστηκαν  με τις ογκώδεις διαδηλώσεις κατά του πανίσχυρου κατά τα άλλα Πούτιν. Αλλά ήρθε και ο Ecomomist να μας πληροφορήσει ότι οι ρώσοι πολίτες, 20 χρόνια μετά, θεωρούν σε ποσοστό 70% πως οι αλλαγές που έγιναν δεν ήταν προς το καλύτερο. Συνεπώς η επανασυγκρότηση του απελευθερωτικού κομμουνιστικού προτάγματος και στην σημερινή Ρωσία, θα σφραγίσει τις εξελίξεις αργά ή γρήγορα.

Μόνο που αυτός ο ‘’νέος κομμουνισμός’’, δεν θα μοιάζει  με τη γελοιογραφία του που γνωρίσαμε. Ευτυχώς…

Του Παναγιώτη Μαυροειδή

ΠΗΓΗ