Η περίοδος πριν από τα Οκτωβριανά του 1931 χαρακτηριζόταν από ένταση όχι μόνο αντί-αποικιακή αλλά και οικονομικη/ταξικη και ιδεολογική. Η επιπτώσεις της ευρύτερης κρίσης του 1929 στην Κύπρο ήταν οδυνηρές. Ταυτόχρονα η αδυναμία των μεταρρυθμιστών να πετύχουν ουσιαστικές αλλαγές, ενίσχυσε και πάλιν τον ενωτικό πόλο στην τοπική πολιτική. Αλλά η ύπαρξη των κομμουνιστών δημιουργούσε ήδη ένα εν δυνάμει τρίτο πόλο. Οι κραδασμοί της εξέγερσης ακούγονταν ήδη από το 1929 με την εξέγερση των μεταλλωρύχων στον Αμίαντο – η οποία αποδόθηκε εν μέρει σε κομμουνιστική επίδραση ανκαι είναι αμφίβολο πόση επίδραση είχαν πραγματικά οι πυρήνες του ΚΚΚ στην εξέλιξη των γεγονότων. Όπως έγραψε και ο Βατης (ο κοσμοπολίτης κύπριος κομμουνιστής που είχε ξαναέλθει στην Κύπρο εκείνη την περίοδο) το 1931, υπήρχε στην ατμόσφαιρα της κυπριακής καθημερινότητας το «φάντασμα του κομμουνισμού». Στο πρακτικό επίπεδο φαίνεται ότι οι κομμουνιστές έβρισκαν ένα νέο δυναμισμό αλλά και νέα ακροατήρια. Υπήρχε λ.χ. τότε στην Λευκωσία ένα σύστημα ταξικού εκφοβισμού των κομμουνιστών που είχαν δημιουργήσει οι αντίπαλοι τους (καταστηματάρχες και άλλοι): όταν περνούσε κάποιος γνωστός κομμουνιστής έπαιζαν τα κουδούνια σαν ένα είδος διαπόμπευσης. Αυτό το «καθεστώς» τερματίστηκε με την βία – μια ομάδα νεαρών κτιστών με «μαρτελλια και ρόπαλα σάρωσε κυριολεκτικά τους κεντρικούς δρόμους της Λευκωσίας» (Γραικός, 1994) και αφού κατέστρεψε το σύστημα των κουδουνιών, αποχώρησε με απειλές επανόδου αν επαναλαμβάνονταν οι αντικομμουνιστικές επιθέσεις. Αυτή η «κόκκινη φρουρά» ήταν σύμπτωμα μιας νέας δυναμικής. Το 1931 υπήρχαν αρκετές αναφορές σε συγκρούσεις εθνικοφρόνων και κομμουνιστών ιδιαίτερα με φόντο τις αντιεθνικιστικες/αντι-ενωτικες παρεμβάσεις των τελευταίων. Ταυτόχρονα οι κομμουνιστές είχαν νέα ακροατήρια – άρχισαν μια προσπάθεια οργάνωσης των άνεργων ενώ σε αυτήν την περίοδο υπάρχουν και αναφορές για μαζική συμμετοχή τουρκοκυπρίων (Τ/Κ) σε εκδηλώσεις του ΚΚΚ και των εργατικών κέντρων. Σε αυτό το πλαίσιο εμφανίστηκαν και «ανησυχίες» στον τ/κ τύπο για την ύπαρξη κομμουνιστικών τασεων/συμπαθειων στην τ/κ κοινότητα.
Επίσης εκείνη την περίοδο η «περίπτωση Ανθια» ξαναδημιούργησε μια έντονη ταύτιση της κομμουνιστικής ταξικής κριτικής με την μοντερνιστική ρήξη των διανοουμένων. Ο ποιητής Τ. Ανθιας είχε επιστρέψει στην Κύπρο και έστρεψε την πέννα του με ιδιαίτερη ένταση ενάντια στην εκκλησία και την ιδεολογία της. Η ποιητική του σύνθεση «Δευτέρα Παρουσία» έγινε αιτία να αφοριστεί από την εκκλησία και να προκαλέσει έντονες συζητήσεις στους «πνευματικούς» κύκλους της εποχής. Η ταύτιση του Ανθια με το ΚΚΚ ολοκλήρωνε, με αυτήν την έννοια, την εικόνα του κινήματος σαν ενός επαναστατικού πολιτικού και πολιτιστικού πόλου.
Η εξέγερση των Οκτωβριανών το φθινόπωρο του 1931 ήταν αυθόρμητη και έμοιαζε με την εξέγερση των μεταλλωρύχων το 29 - ήταν ένα ξέσπασμα του οποίου η βασική κατεύθυνση παρέμεινε ρευστή (ένα από τα βασικά συνθήματα στην συγκέντρωση της 21 Οκτωβρίου ήταν το «κάτω οι φορομπηκτες»). Οι κομμουνιστές βρέθηκαν σε δίλημμα: μια λαϊκή εξέγερση ήταν σαφώς κάτι το οποίο ήθελαν και για το οποίο εργάζονταν – αλλά όχι μια λαϊκή εξέγερση με σύνθημα την ένωση. Οι κομμουνιστές και ιδιαίτερα η κομμουνιστική νεολαία συμμετείχαν στην εξέγερση αλλά η ηγεσία και τα ιστορικά στελέχη του κόμματος κράτησαν σαφείς ιδεολογικές αποστάσεις από τον εθνικισμο/ενωτισμο. Το κόμμα διαμόρφωσε εμπειρικά σε εκείνο το πλαίσιο μια ταυτόχρονη έμφαση στις δυο όψεις της στρατηγικής του κινήματος: εργατική αυτονομία – ενοτητα/ενιαιο μέτωπο. Έτσι πάρθηκε απόφαση για «συνεργασία με τους εθνικόφρονες» ενώ διατηρήθηκε και η έμφαση στον αντι-ιμπεριαλιστικό αγώνα «ενάντια στην αποικιοκρατία». Σε εκείνο το πλαίσιο κλήθηκε αντιπροσωπεία του κόμματος σε σύσκεψη στην αρχιεπισκοπή - και ο Βατης μίλησε σε συγκέντρωση εκεί.
Η καταστολή που ακολούθησε εστιάστηκε ιδιαίτερα στο ΚΚΚ – ο Σκελέας και ο Βατης εξορίστηκαν, ενώ πολλά στελέχη συνελήφθηκαν και βασανίστηκαν. Και μερικοί, όπως ο Ανθιας, στάλθηκαν σε εσωτερική εξορία.
Η μετά τα Οκτωβριανά εποχή ήταν ιδιαίτερα δύσκολη για τους κομμουνιστές αφού η κατάργηση του πιο ανοικτού πολιτικού πλαισίου που υπήρχε μέχρι τότε, έδινε την ευκαιρία στις αρχές να εντείνουν την καταστολή ενάντια σε κοινωνικά κινήματα όπως οι κομμουνιστές οι οποίοι ήταν ένα ευρύτερο προβλημα/πονοκεφαλος για την αποικιακή διοίκηση. Την περίοδο πριν τα Οκτωβριανά λ.χ. οι Βρετανοί είχαν προσπαθήσει να εμποδίσουν την έκδοση και κυκλοφορία των κομμουνιστικών έντυπων και εφημερίδων, αλλά το θεσμικο/νομικο πλαίσιο επέτρεπε στους κομμουνιστές να ελίσσονται και να αναπτύσσονται: εάν η έκδοση μιας εφημερίδας γινόταν δύσκολη με βάση τον ποινικό κώδικα ( η τις δικαστικές διώξεις), οι κομμουνιστές κυκλοφορούσαν άλλα έντυπα παίζοντας ένα είδος "θεσμικού ανταρτοπόλεμου" με τις αποικιακές αρχές. Στο νέο πλαίσιο της Παλμεροκρατιας το κόμμα κηρύχθηκε και επίσημα παράνομο και οι αρχές είχαν σαφώς πολύ πιο λυμένα τα χέρια τους όσον αφορά την καταστολή. Όμως οι κομμουνιστές συνέχισαν να λειτουργούν οργανωτικά σε παρανόμους πυρήνες έστω και χωρίς κεντρική καθοδήγηση. Κυκλοφορούσαν φυλλάδια και συνέχιζαν τις προσπάθειες οργάνωσης και ανάπτυξης της αλληλεγγύης μεταξύ των εργατών - με ιδιαίτερη έμφαση στα μεταλλεία τα οποία εξελίσσονταν στον χώρο διαμόρφωσης της κυπριακής εργατικής τάξης και δημιουργίας μιας ριζοσπαστικής προλεταριακής ταξικής συνείδησης.
Η Παλμεροκατια καταδίωκε τους κομμουνιστές αλλά οι δομικές δυναμικές της εποχής τους ευνοούσαν. Κατά αρχήν η αυξανομένη επίδραση των βρετανικών συνδικάτων στην πολιτική της αποικιακής μητρόπολης, είχε έμμεσα αποτελέσματα και για τις αποικίες. Ο νόμος λ.χ. για τις συντεχνίες που είχε κατατεθεί στο αποικιακό κοινοβούλιο (το «Νομοθετικό Συμβούλιο»), ήταν μέρος της νομοθεσίας που ερχόταν από την Βρετανία – στο «Νομοθετικό Συμβούλιο», όμως, στο οποίο κυριαρχούσαν οι άρχουσες και οι μεσαίες τάξεις, υπήρχε μια τάση αποφυγης/καθυστερησης έγκρισης του νόμου. Με την κατάργηση του «Νομοθετικού Συμβουλίου» οι Βρετανοί πέρασαν αναγκαστικά τον νόμο. Έτσι ενώ από την μια καταδίωκαν τους κομμουνιστές, από την άλλη (λόγω των ευρύτερων εξελίξεων) αναγκάστηκαν να νομιμοποιήσουν το βασικό οργανωτικό σχήμα που χρησιμοποιούσαν οι κομμουνιστές. Ευρύτερα η κατάργηση της παραδοσιακής πολιτικής ζωής έδωσε την ευκαιρία τους κομμουνιστές να προχωρήσουν με τις δικές τους εισηγήσεις και πρακτικές για μορφές αυτοοργανωσης των λαϊκών στρωμάτων από τα κάτω χωρίς την παρέμβαση των παραδοσιακών πολιτικών με τις πελατειακές τους σχέσεις.
Η μεγάλη αλλαγή για τους κομμουνιστές ήρθε στα μέσα της δεκαετίας του 30 όταν επέστρεψε από τις σπουδές του στην ΕΣΣΔ, ο Πλουτης Σερβας. Ο Σέρβας ηταν μια χαρισματική φυσιογνωμία η οποία έκφρασε σαν βιογραφία την άνοδο των λαϊκών μαζών (της «φτωχολογιάς») – φτωχός, ορφανός, βρέθηκε στους κύκλους του ΚΚΚ την δεκαετία του 20, και μετά την επιστροφή του από τις σπουδές στην ΕΣΣΔ, έγινε ο πολιτικός ηγέτης και διανοούμενος ρήτορας του «λαϊκού κινήματος» που αναδυόταν τότε. Όσον αφορά την στρατηγική που καθιέρωσε εκφραζε την τοπικη/κυπριακη εκδοχή της στρατηγικής του «λαϊκού μετώπου» (και της αντιαποικιακης ενότητας στις μη-δυτικές χώρες), και την ανάπτυξη της τάσης για «ενιαίο μέτωπο» η οποία είχε εμφανιστεί στην προβληματική του ΚΚΚ από το 1926.
Ο Σερβας κινήθηκε σε δυο κατευθύνσεις: από την μια προσπάθησε να πείσει τους κομμουνιστές να εγκαταλείψουν τον ριζοσπαστισμό (τουλάχιστον στην δημόσια τους εκφραση/πολιτικη/ρητορικη) σε μια σειρά θεμάτων (ιδιαίτερα στα θέματα κριτικής της θρησκείας και στο ζήτημα της ένωσης) για να μπορέσουν να έχουν ευρύτερη απήχηση. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ο Πλουτης προσπάθησε να προσεγγίσει την μεσαία τάξη και να εντάξει το κομμουνιστικό εγχείρημα στο ευρύτερο πλαίσιο των συζητήσεων για τον εκμοντερνισμό της κοινωνίας. Το κλίμα ήταν ευνοϊκό: από τα μέσα της δεκαετίας του 30 άρχισαν να εμφανίζονται πάλι δυναμικά στο προσκήνιο τα λαϊκά στρώματα – προς το τέλος της δεκαετίας οι εργατικές κινητοποιήσεις και η οργάνωση σε συντεχνίες βρισκόταν σε άνοδο. Ταυτόχρονα μια νέα γενιά διανοουμένων η οποία έμπαινε στην δημόσια σφαίρα τότε έδειχνε να συμπλέει με τα κομμουνιστικά ανοίγματα – μέρος αυτής της σύμπλευσης ήταν και η «Επιτροπή για την Αυτονομία» στην οποία συμμετείχαν αριστεροί οι οποίοι ήταν στην Αγγλία, αλλά και η ρητορική εφημερίδων όπως «Κυπριακός Τύπος» του Θαλή Παπαδόπουλου. Γύρω στο 1938 εκδόθηκε ο "Ανεξάρτητος" ο οποίος εκφραζε ανεπίσημα τις αριστερές θέσεις και η οποία κυκλοφορούσε σε ένα πολύ πιο ανοικτό πλαίσιο από τις κομμουνιστικές εφημερίδες της δεκαετίας του 1920.
Προς το τέλος της δεκαετίας του 1930 οι εργατικές κινητοποιήσεις και διεκδικήσεις εντατικοποιήθηκαν, και την περίοδο 1939-41 οι κομμουνιστές κατάφεραν να φέρουν μαζί διάφορες συντεχνίες στην Παγκυπρια Συντεχνιακή Επιτροπή (ΠΣΕ) η οποία λειτουργούσε σαν παγκυπριο συντονιστικό όργανο. Ταυτόχρονα οι κομμουνιστές ανέπτυξαν μια έντονη εκστρατεία πολιτικής-πολιτιστικής «αφύπνισης των καταπιεσμένων»: ανάμεσα στους εργάτες των πόλεων αναπτύχθηκε το κίνημα των «διαλογικών συζητήσεων», ενώ στις πιο αγροτικές περιοχές άρχισαν να δημιουργούνται «μορφωτικοί σύλλογοι» που αποτέλεσαν τον μηχανισμό απλώματος του κομμουνιστικού κινήματος στην καθημερινότητα. Και αυτό το «άπλωμα» έφτασε σαφώς και στην τ/κ κοινότητα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου