1821 ΡΕΚΒΙΕΜ ΣΤΗΝ ΑΓΝΩΣΤΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Προς αποφυγήν παρεξηγήσεων: δεν αδράξαμε την κάλαμον για να κα­ταθέσουμε τη δική μας συμβο­λή στο γιορτασμό της εθνικής ε­πετείου, θα ήταν, άλλωστε, πε­ριττό: ……. Τέλειω­σε, σ‘ αυτή την παράσταση δεν παίζουμε!

Έτσι κι αλλιώς το έργο το ‘χουμε δει και στις δύο «βερσιόν»: στα παιδικά μας χρόνια χορτάσαμε το ‘21 των εθνικο­φρόνων τουρκοφάγων, του τρι­σχιλιετούς ελληνισμού και των χαμένων πατρίδων. Κι έπειτα, στην πρώτη νεότητα, μπουχτί­σαμε με «το πραγματικό ‘21 του λαού κι όχι της ολιγαρχίας και των ξένων» και τη «βρυσομάνα επανάσταση του ’21, που φώτι­σε το δρόμο του ΕΑΜ, που φω­τίζει το δρόμο της σημερινής νε­ολαίας μας» και φέξε μου και γλίστρησα.

Λοιπόν, αρκετά. Φέτος δεν διεκδικούμε τίποτα — ούτε από το «πανεθνικό ‘21» της κατε­στημένης εξουσίας, ούτε από το «κοινωνικό ’21» της κατεστη­μένης Αριστεράς. Αυτές οι σε­λίδες δεν είναι αφιερωμένες στην ιστορία — που άλλωστε γράφεται πάντα από την πλευρά των νικητών — αλλά στην αντιιστορία. Πρόθεση τους δεν είναι ούτε να προσκυνήσουν ού­τε να αντιστρέψουν γνωστούς μύθους — αλλά να τους κατα­στρέψουν. Γιατί πεποίθηση μας είναι πως η Επανάσταση του σήμερα δεν έχει χρέος «να δώσει το σωστό νόημα» στη μυθο­λογία του χθες, αλλά να φτιάξει τη δική της! Όσο για τους νε­κρούς μύθους του ’21, ας τους αντιμετωπίσουμε με το δέοντα σεβασμό κι ας τους προσφέρου­με την αξιοπρεπή κηδεία που δι­καιούνται. Έτσι κι αλλιώς ανήκουν κι αυτοί σ’ εκείνη τη σκο­τεινή προϊστορία της ανθρωπό­τητας, όπου «κάθε πρόοδος εί­ναι νέκταρ μέσα στα κρανία των ηττημένων». Η πραγματική ιστορία δεν θα γραφτεί με αίμα: θα αρχίσει να γράφεται όταν θα ‘χει πια στεγνώσει το αίμα!

«ΤΡΙΣΧΙΛΙΕΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ»

Ένα παραμύθι με πολλούς… δράκους!

Το παραμύθι το ξέρουμε όλοι: το ’21 είναι μια μεγάλη στιγμή στην  αδιατάρακτη πορεία του «τρισχιλιετούς ελληνισμού». Αρχαία Αθήνα – Μ. Αλέξανδρος – Βυζάντιο – ασίγαστη αντίσταση στην Τουρκοκρατία – επανάσταση του ’21 – Βαλκανικοί πόλεμοι – Μ. Α­σία, όλα αυτά είναι κρίκοι της ίδιας ιστορικής αλυσίδας. Ηθικόν δίδαγμα: οι «χαμένες πατρίδες» μας περιμένουν πάντα κι η «Ελ­λάδα των δύο ηπείρων και των πέ­ντε θαλασσών» είναι το πεπρωμέ­νο της φυλής.

Τη σχέση του Φίλιππου και του Μ. Αλέξανδρου με την κλασική αρχαιότητα την ξέρουμε πολύ κα­λά από τους φιλιππικούς του Δη­μοσθένη. Βάρβαρους τους ανέβα­ζε, βάρβαρους τους κατέβαζε. Ό­σο για την Επανάσταση του ’21, σ^’ όλα της τα κείμενα αγνοεί πα­ντελώς τους Μακεδόνες και ανα­φέρεται μόνο στην αρχαία Αθήνα.

Στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυ­τοκρατορίας ο εκφυλισμός της αρ­χαιοελληνικής παράδοσης ήταν πλήρης. Ο όρος «Γραικύλος», που χρησιμοποιείται και σήμερα για να υποδηλώσει τον πρόστυχο, τον εξαχρειωμένο και τον τιποτένιο, έλκει την καταγωγή του από τον Κικέρωνα και κατά λέξη ση­μαίνει τον Έλληνα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι ελληνικές πό­λεις επιδίδονταν σε υμνολογίες των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και διαγωνίζονταν στην αυλοκολακεία. Αυτό το άθλημα γνώρισε τις πιο λαμπρές μέρες του επί Αυγού­στου: από τους κορυφαίους υμνητές του, ο Λεσβίος επιγραμματοποιός Κριναγόρας έγραψε περί­λαμπρο εγκώμιο στον… παπαγά­λο του αυτοκράτορα!

Όσο για το Βυζάντιο, δεν είναι παρά η παράταση της αποσύνθε­σης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατο­ρίας. Η Κωνσταντινούπολη είναι η «Νέα Ρώμη», καθώς η πραγμα­τική Ρώμη, η «αιώνια πόλη ψυχορ­ραγεί». Η ιδεολογία της ελληνικής αρχαιότητας απονεκρώνεται και η θεοκρατία την θέτει εκτός νό­μου. Η λέξη Έλλην ταυτίζεται με τον ειδωλολάτρη, τον οπαδό της παλιάς θρησκείας. Ο βίαιος εκχριστιανισμός είναι η πρώτη στην ιστορία της ανθρωπότητας νομο­θετημένη δίωξη αντιφρονώντων. Όσοι «των ανοσιών και μυσαρών Ελλήνων» δεχθούν από φόβο το βάπτισμα, αλλά διατηρούν την «πλάνη τους» καταδικάζονται σε θάνατο — «τιμωρίαιας εσχάταις υποβληθήσονται» (Ιουστιανιανός κώδικας). Εκτυφλώσεις, ακρω­τηριασμοί και κάθε είδους βαρβα­ρότητες χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον για την εξόντωση των «μυ­σαρών Ελλήνων».

Μόνο σαν ανέκδοτο μπορεί να πάρει κανείς την επίσημη «ιστο­ρία» του μαρμαρωμένου βασιλιά, του κρυφού σχολειού και της «α­σίγαστης αντίστασης» στην οθω­μανική κυριαρχία. Ο Κορδάτος, στην «ιστορία του αγροτικού κι­νήματος», μας λέει: «Οι πιο πολλές επαρχίες, η μια μετά την άλλη και πολύ πριν το πέσιμο της Πόλης, καλούσαν τους Τούρκους να ‘ρθούν να τις πάρουν. Οι Αγιορείτες μάλιστα καλόγεροι… άμα έπεσε η Σαλονίκη στα 1430, κάλεσαν τον Σουλτάνο Μουράτ Β’ να στείλει αν­θρώπους να του παραδώσουν το ‘Αγιο Όρος. Στα 1396 πάλι, όταν ο Βαγιαζίτ περνούσε από τη Θεσ­σαλία και τη Ρούμελη, οι περισ­σότερες πόλεις παραδόθηκαν θε­ληματικά. Μα και οι Κρητικοί πο­λέμησαν κιόλας για να διώξουν τους Φράγκους και να φέρουν τους Τούρκους (1715-1821)»!

Η διαδικασία της εθνικής αφύ­πνισης στην μετέπειτα Ελλάδα — και γενικά στα Βαλκάνια — αρχί­ζει μόνο στο δεύτερο μισό του Που αιώνα, όταν μπαίνει πια σε κρίση η Οθωμανική Αυτοκρατορία και ε­ξασθενίζει η συνοχή των κοινωνι­κών σχέσεων του «ασιατικού δε­σποτισμού». Από τον Θούριο του Ρήγα μέχρι τη δημιουργία του νε­οελληνικού κράτους, δεν γίνεται πουθενά λόγος για το Βυζάντιο και την παράδοση του. Η περίφη­μη «Μεγάλη Ιδέα», που καλεί σε αλυτρωτικούς πολέμους, διατυπώ­νεται μόνο αργότερα, από τον Κωλέτη, και υλοποιείται από τον Βε­νιζέλο («η Ελλάδα των πέντε η­πείρων και των δύο θαλασσών»). Μόνο που αυτή τη φορά οι ρόλοι είχαν αντιστραφεί: η Ελλάδα, στο ρόλο του περιφερειακού βλαχοϊμπεριαλισμού γνώρισε τη συντριπτική ήττα από την εθνική αντιαποικιακή αστική επανάσταση του Μου­σταφά Κεμάλ. Ο Τούρκος «Κολο­κοτρώνης» κατατρόπωσε τον Έλληνα Δράμαλη με πολεμική ιαχή: «Η Τουρκία στους Τούρ­κους»! Σας θυμίζει τίποτα;

Ηθικοπλαστικόν δημοφιλές βουκολικόν μελόδραμα

 Από τον Γ. Κορδάτο, μέχρι τα καθιερωμένα μηνύματα της ΚΕ του ΚΚΕ για την επέτειο της 25ης Μαρτίου, η παραδοσιακή αριστερή ιστορική σκέψη καθορίζεται από τις εξής συντεταγμένες: το ^‘21 ήταν μια λαϊκή επανάσταση που, όμως, προδόθηκε και έμεινε ανολοκλήρω­τη γιατί η αστική τάξη συμμάχησε με τη φεουδαρχική ολιγαρχία· έτσι προέκυψε η μοναρχία και η ξένη ε­ξάρτηση, που είναι πηγή όλων των μετέπειτα δεινών του ελληνισμού.

Το συμπέρασμα βγαίνει από μο­νό του: στη σημερινή ολιγαρχία α­νήκει το ’21 των κοτζαμπάσηδων, της πράξης υποτέλειας και της μο­ναρχίας· η Αριστερά, όμως, εκφρά­ζοντας το «λαό», κληρονομεί το ‘21 του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκά­κη και του Ανδρούτσου (ας αφή­σουμε τον Μακρυγιάννη, γιατί πρό­λαβε και τον πήρε το ΠΑΣΟΚ με την 3η Σεπτεμβρίου). Νομιμοποιεί­ται, επομένως, ο λόχος της ΕΠΟΝ να ονομάζεται «Λόρδος Μπάιρον» και η αντιδικτατορική οργάνωση της νεολαίας «Ρήγας Φερραίος». Η λεπτή διάκριση μεταξύ αστικού ε­θνικισμού και «λαϊκού» (αγνώστων λοιπών ταξικών στοιχείων) πα­τριωτισμού, αποκτά έτσι την ιστο­ρική της θεμελίωση.

Αυτό το ηθικοπλαστικό βουκο­λικό μελόδραμα με τους καλούς λαϊκούς οπλαρχηγούς και τους κα­κούς ξενόδουλους προεστούς, απο­τελούσε για δεκαετίες την «αριστε­ρή» απάντηση στην αστική μυθολο­γία της «Μεγάλης Ιδέας». Δυστυ­χώς, όμως, οι κληρονομικές διεκδι­κήσεις της Αριστεράς για το ‘21 ήταν εξαρχής εντελώς αβάσιμες.

Πρώτα απ^’ όλα η ελληνική επα­νάσταση ξέσπασε σε ένα χώρο που δεν γνώρισε ποτέ ούτε φεουδαρχι­κές κοινωνικές σχέσεις, ούτε με­σαιωνική απολυταρχία δυτικοευ­ρωπαϊκού τύπου. Ο Μαρξ χαρα­κτηρίζει την Οθωμανική Αυτοκρα­τορία με τον — μάλλον ασαφή και πάντως αμφιλεγόμενο — όρο «α­σιατικός τρόπος παραγωγής». Το βέβαιο είναι ότι η ιδιοκτησία της γης ήταν αρχικά σχεδόν αποκλειστικά κρατική.

Όπως σημειώνει ο Γ. Μηλιός («Ο ελληνικός κοινωνικός σχημα­τισμός», 1988) η αποσύνθεση των κοινωνικών σχέσεων στην Οθωμανι­κή Αυτοκρατορία από τον 17ο αιώ­να και μετά εξελίσσεται προς δύο διαφορετικές  κατευθύνσεις: στη βόρεια Βαλκανική, στη Θεσσαλία και στη Μακεδονία σχηματίζεται μεγάλη έγγεια ιδιοκτησία ο τιμαριώτης εξελίσσεται σε ιδιοκτήτη τσιφλικά και ο αγρότης σε δουλοπάροικο. Αντίθετα, στη Ρούμελη το Μοριά και τα νησιά αναπτύσσεται η ατομική ιδιοκτησία στη γη και η υπαγωγή των αγροτών στο εμπορικό κεφάλαιο μέσω της αγοράς -δηλαδή   διαμορφώνονται  τυπικά καπιταλιστικές σχέσεις.

Το γεγονός αυτό εξηγεί και για η επανάσταση ξέσπασε σχεδόν αποκλειστικά στη Νότια Ελλάδα και σχεδόν καθόλου στην κεντρική και τη βόρεια. Όπως γράφει κ πάλι ο Γ. Μηλιός: «Δεν επρόκειτο λοιπόν για την επανάσταση των δουλοπάροικων ενάντια στους φεουδάρχες, υπό την καθοδήγηση των εμπόρων, ή μόνο για τον εθνικό ξεσηκωμό των Ελλήνων ενάντια στους Τούρκους.  Επρόκειτο για τη διαδικασία “εθνικής ολοκλήρωσης” στα πλαίσια ενός αυτόνομου κράτους μιας αστικής (οικονομικής, πολιτικής κι ιδεολογικής) εξουσίας, που από τα  τέλη του 18ου αιώνα βρισκόταν στη φάση αναμόρφωσης της».

Και αυτοί οι προεστοί δεν….διόλου φορείς της «αντιδραστικής φεουδαρχίας», αλλά έπαιζαν….πολιτικής προστασίας και εκπροσώπησης των αγροτών – καλλιεργητών. Γι^’ αυτό και στις παραμονές του ’21, σε πείσμα της αριστερής μυθολογίας, οι κοτζαμπάσηδες α­ντιπροσώπευαν πάνω από το 10% των μελών της Φιλικής Εταιρίας — αν και, φυσικά, ήταν τοποθετημέ­νοι στη συντηρητική της πτέρυγα.

Ο τυπικά αστικός χαρακτήρας της Επανάστασης φαίνεται καθαρά από το νομοθετικό της έργο: το Σύνταγμα της Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας ήταν το δημοκρατικότε­ρο που υπήρχε εκείνη την εποχή σε όλη την Ευρώπη στη διάρκεια της επανάστασης δημιουργούνται τυπι­κά αστικά κόμματα και φιλελεύθε­ρη πολιτειακή συγκρότηση; ήδη α­πό το 1822 περισσότερο από το μισό καλλιεργήσιμο έδαφος ορίζεται ως ιδιοκτησία του κράτους και τα υπό­λοιπο παραχωρήθηκε στους καλ­λιεργητές.

Οι δύο εμφύλιοι πόλεμοι και γε­νικά οι διαμάχες στο εσωτερικό της Επανάστασης δεν έκφραζαν την υ­ποθετική αντίθεση «ολιγαρχίας -λαού», αλλά κυρίως διαφορετικά συμφέροντα και στρατηγικές στα πλαίσια της αστικής τάξης. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι η διαβόητη «πράξη υποτέλειας» στην Αγγλία υπογράφτηκε απ^’ όλους τους «λαϊκούς» οπλαρχηγούς του Μοριά και της Ρούμελης, με πρώτο τον Θ. Κολοκοτρώνη. Και αυτή η δικτατορική συγκέντρωση της ε­ξουσίας στον Καποδίστρια δεν ή­ταν αποτέλεσμα «πραξικοπήμα­τος» και «επιβολής των ξένων δυ­νάμεων», αλλά τυπικό παράδειγμα Βοναπαρτισμού.

Ασφαλώς η Επανάσταση είχε τους «συντηρητικούς» και τους «ριζοσπάστες», της — όπως ακριβώς και η Γαλλική Επανάσταση γνώρι­σε τον ριζοσπαστικό Γιακοβινισμό και τη θερμιδοριανή αντίδραση. Αλλά κι εδώ οι περισσότεροι παρα­δοσιακοί ιστορικοί βλέπουν μόνο αυτό που θέλουν να δουν. Η προτίμηση τους στους «λαϊκούς οπλαρ­χηγούς» (γενικώς και αορίστως) καθόλου δεν δικαιώνεται από έγκυ­ρες αναλύσεις και τα ίδια τα ιστορι­κά γεγονότα. Ακόμα και ο Γ. Κορ­δάτος (που κληροδότησε το σχήμα «ολιγαρχικών – λαϊκών») τοποθετεί τον Κολοκοτρώνη στη συντηρητική πτέρυγα («Πάντα μέσα του κρυβό­ταν ο πόθος να γίνει ο τοπάρχης του Μοριά»). Για τον Καραϊσκάκη λέει ότι ήταν «τελείως άξεστος και έ­βλεπε την Επανάσταση μέσα εις τα στενά πλαίσια της αποκτήσεως του καλύτερου αρματολικιού». Αντίθε­τα δε με τα «αριστερά» λαϊκίζοντα μελό υποστηρίζει ότι ο — Φαναριώτης στην καταγωγή — Μαυροκορ­δάτος «ήτο ο καλύτερος και διορατικότερος πολιτικός νους της ε­ποχής».

Μαθήματα πατριδογνωσίας

 Ο Σολωμός έλεγε ότι «το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνι­κό ό,τι είναι αληθινό». Οι γνώμες των ιστορικών για το τι είναι αληθι­νό ως προς το ’21 είναι συχνά δια­μετρικά αντίθετες. Διαλέξαμε ορι­σμένες από αυτές που δεν ακούγο­νται και τόσο συχνά:

ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΑ. ΚΟΡΑΗ:

«Ο Κοραής εξόρκισε την επανάσταση από το Παρίσι με τα εξής λόγια: “Μια επανάστασις των Ελλήνων υπό τας σημερινάς συνθήκας, κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, είναι κάτι αδιανόητον^»…

»Ζώντας μακριά από την Βαλκανική, δεν πιστεύει πως είναι δυνατό μονομιάς να ιδρυθεί ανεξάρτητο Γραικικό Κράτος…».

(Γιάννη Κορδάτου: «Ο Ρήγας Φερραίος και η Βαλκανική Ομοσπονδία»)

ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ:

(Τι απάντησε ο Καποδίστριας στον απεσταλμένο της Φιλικής που του μετέ­φερε την πρόταση να ηγηθεί της επανάστασης): «Αία να σκέπτεται κανείς, κύριε, περί τοιούτου σχεδίου, πρέπει να είναι τρε­λός. Δια να τολμήσει δε να μου ομιλήσει περί τούτου εις τον οίκον τούτον, όπου έχω την τιμήν να υπηρετώ έναν μέγα και κραταιό αυτοκράτορα, πρέπει να είναι νέος όστις μόλις εξήλθεν από τους βράχους της Ιθάκης… Πρέπει να αφήσουν τας επαναστατικάς σκευωρίας των και να ζουν όπως πριν υπό τας κυβερνήσεις υφ’ ας ευρίσκονται, έως ότου η θεία πρόνοια ευδοκήσει άλλως». (Α. Κόκκινου, ό.π.)

ΓΙΑ ΤΟΝ «ΕΘΝΙΚΟ ΕΥΕΡΓΕΤΗ» ΤΟΣΙΤΣΑ:

«Ο Ιμπραήμ είχε και έναν πολύτιμον συνεργάτην, τον μεγαλέμπορον της Αιγύ­πτου Τοσίτσαν. ‘Ηταν φίλος του πατέρα του Μεχμέτ Αλή και είχεν εις την Αίγυπτον εκτάσεις ολόκληρους. Αυτός λοιπόν εστάθηκε το δεξί χέρι του Ιμπραήμ. Έγραφε δεξιά και αριστερά, καλώντας τον λαόν να προσκυνήσει. Ήταν ο αρχη­γός της επιμελητείας του αιγυπτιακού στρατού και θησαύριζεν ο άνθρωπος με το αίμα και τις σάρκες του ελληνικού λαού. Αυτός, ο κατάπτυστος προδότης αργότερα, δίνοντας μερικές χιλιάδες εις το ελληνικό κράτος, αντάλλαξε τον τίτλον του προδότου με τον τίτλον του εθνικού ευεργέτου»!(Γ. Κορδάτου, ό.π.)

ΓΙΑ ΤΟΝ «ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑ» ΓΡΗΓΟΡΙΟ ΤΟΝ Ε^’

Ο Γιάννης Κορδάτος, στο έργο του «Ο Ρήγας Φερραίος και η Βαλκανική Ομοσπονδία» αναφέρει ότι ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ πολέμησε τον Ρήγα

γράφοντας γι^’ αυτόν στην «Πατρική Διδασκαλία»:

«Ο αποστάτης διάβολος, κατανοήσας δια να εκτραχηλίσει και αύθις και φέρη εις απώλειαν τους εγκαταλειφθέντας πιστούς, εμεθοδεύθη εις τον τρέχο­ντα αιώνα μίαν άλλην πονηρίαν και απάτην ξεχωριστήν, δηλαδή, το νυν θρυλλούμενον σύστημα της ελευθερίας, το οποίον κατ^’ επιφάνειαν φαίνεται τάχα καλόν, όσον δια να απατήση ει δυνατόν και τους εκλεκτούς, υπάρχει όμως ένα δέλεαρ του διαβόλου και φαρμάκι ολέθριον δια να κατακρημνίσει τους λαούς εις την απώλειαν και ακαταστασίαν… Αδελφοί κλείσατε τ’ αυτιά σας εις αυτάς τας νεοφανείς ελπίδας της Ελευθερίας…»

Μετά τη δολοφονία του Ρήγα, ο Γρηγόριος ο Ε’ τον αφόρισε και έβγαλε εγκύ­κλιο με εντολή να κατασχεθεί η δημοκρατική Διακήρυξη και όποιο άλλο φυλ­λάδιο του Ρήγα!

Το αποκορύφωμα: ο «εθνομάρτυρας» Πατριάρχης αφόρισε τον Υψηλάντη, τους Φιλικούς και όλους όσους συμμετείχαν στην Επανάσταση λίγο μετά την έναρξη της. Στον αφορισμό, μεταξύ άλλων αναφέρονται επί λέξει:

«Με τοιαύτας ραδιουργίας εσχημάτισαν ολεθρίαν σκηνήν… και οι τούτων συμπράκτορες φιλελεύθεροι… να τους μισητε και να τους αποστρέφεσθε, καθό­τι και η εκκλησία και το γένος τους έχει μεμισημένους… Αφωρισμένοι υπάρχουσι και κατηραμένοι και ασυγχώρητοι και άλυτοι μετά θάνατον και τω αιωνίω υπόδικοι αναθέματι και τυμπανιαίοι»!!!

(Γ. Κορδάτου: «Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως»)

ΓΙΑ ΤΟΝ ΦΙΛΕΛΛΗΝΑ ΛΟΡΔΟ ΜΠΑΙΡΟΝ:

Lord Byron in Albanian dress

«Έβλεπε με καταφρόνηση τους Έλληνες και θαύμαζε τους Τούρκους. “Οι Έλληνες είναι γοητευτικοί κατεργαρέοι με όλα τα ελαττώματα των Τούρκων, αλλά χωρίς το θάρρος τους”. Δεν υπάρχει, έλεγε, πιο έντιμος, πιο ευπροσήγορος και πιο μεγαλόφρων άνθρωπος από έναν Τούρκο αγά της επαρχίας…»

«Έλεγε στο συμπατριώτη του γιατρό Milligen: “Εγώ τους γνωρίζω από κο­ντά… Οι Έλληνες είναι ίσως ο πιο διεφθαρμένος, ο πιο εκφυλισμένος λαός του κόσμου… Είναι η πιο ματαιόδοξη και ανειλικρινής φυλή της γης, μα χημική ένω­ση από όλα τα ελαττώματα των προγόνων τους. Σ^’ αυτά πρέπει να προσθέσεις τα ελαττώματα των Τούρκων και μια καλή δόση από εβραϊκά. Τα πάντα ανακα­τωμένα σε ένα τσουκάλι δουλείας»!

(Κ. Σιμόπουλος: «Ξενοκρατία, Μισελληνισμός και Υποτέλεια»)

Μπορεί να φαντασθεί λοιπόν κανείς τα αισθήματα των υπόλοιπων εκπροσώπων των μεγάλων δυνάμεων, που δεν ήταν και… τόσο φιλέλληνες όσο ο Μπάιρον!

Πηγή