Τα κινήματα των ανέργων ανά τον κόσμο, από το χθες στο σήμερα

Η ιστορία των αγώνων ενάντια στην ανεργία και τον κοινωνικό αποκλεισμό σε περιόδους κρίσης. Από το Κραχ του 1929, στην Αργεντινή των Πικετέρος.

Βανκούβερ, 1932, η αστυνομία επιτίθεται σε πορεία που οργάνωσε η Ένωση Άνεργων Εργατών του Βανκούβερ πυροδοτώντας την αντίδραση των συγκεντρωμένων .

Μπορεί η ανεργία να είναι δομικό χαρακτηριστικό του καπιταλισμού αλλά δεν είναι παρακινδυνευμένο να ισχυριστεί κανείς πως η αξιοπρέπεια και η αντίσταση είναι δομικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Στο διάβα της ανθρώπινης ιστορίας δεν υπήρξε στιγμή που οι συνθήκες εκμετάλλευσης δεν έφερναν πάντα μαζί τους τον σπόρο της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας. Και καρποί αυτής της σποράς είναι οι συλλογικοί αγώνες και οι κατακτήσεις του παρελθόντος αλλά και του μέλλοντος μας. Αγώνες που η ιστορία καταγράφει, χωρίς σύνορα και χωρίς τέλος, μέχρι σήμερα.

ΗΠΑ: Η Μεγάλη Ύφεση και τα Συμβούλια των Ανέργων

Η Μεγάλη Ύφεση της δεκαετίας του 1930 στις ΗΠΑ έφερε μαζί της εκατομμύρια ανέργους. Οι ουρές στα γραφεία ευρέσεως εργασίας που έχουν αποτυπωθεί σε ιστορικές φωτογραφίες δεν είναι ικανές να μεταφέρουν την απόγνωση χιλιάδων πεινασμένων ή υπό έξωση εργατών. Η κατάσταση δεν θα μπορούσε παρά να φέρει μαζί τη γέννηση προσπαθειών αλληλεγγύης και αλληλοβοήθειας μεταξύ των πληττόμενων.

Τον παγερό χειμώνα του 1929-30 εκατοντάδες μέλη της Νεολαιϊστικης Κομμουνιστικής Συμμαχίας (Young Communist League) προσπάθησαν να ξεκινήσουν ένα εθνικό κίνημα ενάντια στην ανεργία και τις εξώσεις. Με επικεφαλείς μαχητές της τάξης, όπως ο 27χρονος Steven Nelson και η 16χρονη Dorothy Healey (μετέπειτα Rosenblum), γρήγορα αντιμετώπισαν καταστολή και φυλάκιση.

Αλλά όπως και με τους Wobblies μια γενιά προηγουμένως ή την φοιτητική SNCC μια γενιά αργότερα, οι YCLers (από το Youth Communist League) είχαν το «θράσος της εξέγερσης» που αντιστοιχούσε σε μια αυξανόμενη αγανάκτηση, ώριμο γέννημα της κρίσης, και μια ανάγκη για αλλαγή, σε αυτή τη περίπτωση στις λαϊκές πολυκατοικίες και στις αγροτικές πόλεις, όπως αναφέρει ο Mike Davis. 

Οι μικρές ομάδες οργισμένων ανθρώπων το Δεκέμβρη του 1929 γρήγορα αναπτύχθηκαν σε οργανωμένες διαμαρτυρίες εκατοντάδων τον Ιανουάριο του 1930, που, πυροδοτήθηκαν από στη στοχευόμενη βία της αστυνομίας και έγιναν πορείες χιλιάδων το Φεβρουάριο. Στις 6 Μαρτίου, του 1930 (Παγκόσμια μέρα κατά της Ανεργίας), η αστυνομία πάλεψε με άνεργους διαδηλωτές σε μια σειρά πόλεων. Δέκα χιλιάδες εξεγέρθηκαν στο Cleveland, ενώ στη Union Square της Νέας Υόρκης, μια μαινόμενη επίθεση της αστυνομίας σε ένα πλήθος 35.000 πυροδότησε τις μεγαλύτερες συγκρούσεις στην πόλη από το 1863. (1)

Η μαχητικότητα του κινήματος των ανέργων σύντομα ενισχύθηκε από τις καμπάνιες ενάντια στις εξώσεις αλλά και με τη δημιουργία συλλογικοτήτων. Σύμφωνα με τον Χάουαρντ Ζίν σε ολόκληρη τη χώρα ιδρύθηκαν, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών, Συμβούλια Ανέργων. Ο Ζίν παραθέτει στο βιβλίο του “Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών” αποσπάσματα που περιγράφει ο Τσάρλς Ρ. Γουόκερ στο βιβλίο του “Το Φόρουμ”, που εξέδωσε το 1932:

“Η ισχύς του Συμβουλίου Ανέργων πηγάζει από τη δημοκρατική δύναμη των αριθμών και σκοπός του είναι να εμποδίζει την έξωση απόρων οικογενειών ή, αν έχει ήδη γίνει έξωση, να ασκεί πιέσεις στην Επιτροπή Αρωγής, προκειμένου να βρεθούν νέα σπίτια για τις οικογένειες αυτές. Άν κάποιος άνεργος δεν έχει χρήματα να πληρώσει το γκάζι ή το νερό και του το κόψουν, το Συμβούλιο επικοινωνεί με τις αρμόδιες αρχές. Μεριμνά επίσης για τη χορήγηση ρουχισμού και υποδημάτων σε ανέργους που τα έχουν ανάγκη. Επιδιώκει να εξαλείψει τις διακρίσεις που γίνονται εις βάρος νέγρων και αλλοδαπών μεταναστών σε θέματα κοινωνικής αρωγής, με τη δημοσιοποίηση τέτοιων περιπτώσεων και την άσκηση πιέσεων… συνοδεύει απόρους στα Κέντρα Αρωγής και απαιτεί να τους χορηγηθεί τροφή και ιματισμός. Τέλος παρέχει νομική κάλυψη στους ανέργους που συλλαμβάνονται επειδή συμμετείχαν σε διαδηλώσεις, σε πορείες κατά της πείνας και σε συνελεύσεις εργατικών ενώσεων”. (2)

Οι άνεργοι της Ελλάδας στη Μεγάλη Ύφεση

Τη χρονιά της αιχμής της κρίσης στην Ελλάδα, το 1931, η ανεργία βρέθηκε στο απόγειο της, πλήττοντας κλάδους που σχετίζονταν με το εξωτερικό εμπόριο, την επεξεργασία προϊόντων που προορίζονταν για εξαγωγή κ.ά. Ωστόσο δεν εκδηλώθηκε το φαινόμενο της ογκώδους ανεργία άλλων χωρών, εξαιτίας κυρίως των χαμηλών ημερομισθίων ή καλύτερα λόγω της ελαστικότητας τους. Για την αντιμετώπιση της ανεργίας οι κυβερνήσεις δοκίμασαν μια σειρά από μέτρα: από την παροχή αποζημιώσεων (σε κλάδους που εκλείπανε), την απόδοση επιδομάτων ανεργίας (σε ορισμένους κλάδους π.χ. καπνεργάτες), τη δημιουργία «κλειστών επαγγελμάτων», ή την εκ περιτροπής εργασία. Πάντως η οικονομική εξαθλίωση μεγάλων ομάδων του πληθυσμού ήταν γεγονός και η ανεργία έπληττε σημαντικά τμήματα του εργατικού δυναμικού της χώρας.

Σε αυτό το πλαίσιο ήταν συχνή η πραγματοποίηση συλλαλητηρίων ανέργων. Σε ορισμένα έπαιρναν μέρος οι άνεργοι ενός κλάδου, ζητώντας επιδόματα ή ακόμη και την οργάνωση συσσιτίων από το κράτος. Πιθανόν στη διοργάνωση των συλλαλητηρίων να εμπλέκονταν τα αντίστοιχα σωματεία, καθώς υπάρχουν μαρτυρίες συνδικαλιστών, που υποστηρίζουν ότι οι εργατικές ενώσεις οργάνωνα και καθοδηγούσαν συνοικιακές επιτροπές ανέργων. Χαρακτηριστική είναι η μαρτυρία ναυτεργάτη συνδικαλιστή που αναφέρει ότι: το 1929 η ανεργία μάστιζε τον κλάδο, ενώ το Γραφείο Ναυτικής Εργασίας δεν λειτουργούσε. 

Οι άνεργοι συχνά επινοούσαν ατομικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Για παράδειγμα, πλήρωναν «μεσιτεία» ώστε να προσληφθούν, έστω και με πενιχρό μισθό. Παράλληλα όμως ακολουθούσαν και συλλογικές πρακτικές, όπως έγινε το 1932 όταν πραγματοποιήθηκε πορεία ανέργων ναυτεργατών. Λίγα χρόνια αργότερα, το Φλεβάρη του ’36, οι καπνεργάτες της Καβάλας πραγματοποίησαν απεργία για τη χορήγηση επαρκών επιδομάτων στους ανέργους. Πρόκειται για τη μοναδική απεργία που καταγράφεται με κεντρικό ζήτημα την ανεργία. Άλλοτε πάλι διοργανώνονταν συλλαλητήρια ανέργων σε τοπική βάση. Δηλαδή συγκέντρωναν του ανέργους μιας ολόκληρης πόλης, νομού ή περιοχής. Σε αυτό το πλαίσιο τον Φλεβάρη του 1936 πραγματοποιήθηκε έξω από το δημαρχείο της Μυτιλήνης συγκέντρωση ανέργων του νησιού.

Στον σύγχρονο καπιταλισμό οι άνεργοι κινητοποιούνται

Η Αργεντινή των Πικετέρος

Στην Αργεντινή η καπιταλιστική κρίση χτύπησε την χώρα στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Η βαθειά ύφεση που ξεκινάει το ’97 σε συνδυασμό με τα δημοσιονομικά προβλήματα και την αδυναμία αποπληρωμής του χρέους οδηγούν τις κυβερνήσεις της περιόδου (συνασπισμός κέντρου και κεντροαριστεράς) να υιοθετήσουν ένα πακέτο μέτρων, υπό την καθοδήγηση του ΔΝΤ , παρόμοιο με το Ελληνικό, με μείωση μισθών και συντάξεων και άνοδο της φορολογίας. 

Μέτρα που δεν αποδίδουν και οδηγούν στην κατάρρευση του Αργεντίνικου ονείρου, εν μέσω και της κατάρρευσης του αργεντίνικου πολιτικού συστήματος. Αλλά οι Πικετέρος είχαν κάνει ήδη την εμφάνισή τους.

Οι Πικετέρος ήταν οργανωμένοι από τη βάση, οριζόντια, αμεσοδημοκρατικά. Στόχος τους δεν ήταν η επιδείνωση του ανταγωνισμού μεταξύ των εργαζομένων και των ανέργων, αλλά να υπερνικήσουν αυτή τη διαίρεση και να ενδυναμώσουν τους δεσμούς αλληλεγγύης όλων των εργατών. Με οργάνωση στις γειτονιές των πληττόμενων από την κρίση μεγαλουπόλεων και ξεκινώντας από παρεμβάσεις σε δημοτικό, ομοσπονδιακό και εθνικό επίπεδο και ειρηνικές διαδηλώσεις, ήδη από το 1996 έφτασαν στους αποκλεισμούς δρόμων και τις μαζικές διαδηλώσεις. 

Οι διαδηλώσεις κινητοποίησαν χιλιάδες ανθρώπους να διαμαρτυρηθούν ενάντια στις περικοπές θέσεων εργασίας και το κλείσιμο εργοστασιακών εγκαταστάσεων. Σημειώθηκαν μαζικοί αποκλεισμοί δρόμων εξαιτίας των υψηλών ηλεκτρικών επιτοκίων που χρέωναν ιδιωτικές επιχειρήσεις ενέργειας και ηλεκτρισμού και την διακοπή ρεύματος στα σπίτια των ανέργων καταναλωτών που αδυνατούσαν να πληρώσουν τους λογαριασμούς τους. Μέχρι το 2000, μαζικές διαδηλώσεις έλαβαν χώρα στις πόλεις Neuquen και General Mosconi, οι οποίες αποτελούσαν ως τότε κερδοφόρα κέντρα παραγωγής πετρελαίου.

Τον Αύγουστο του 2001, μια πανεθνική κινητοποίηση αποτελούμενη από περισσότερους από εκατό χιλιάδες πολύ καλά οργανωμένους άνεργους, έκλεισε πάνω από τριακόσιους αυτοκινητόδρομους στην Αργεντινή, παραλύοντας την οικονομία, συμπεριλαμβανομένου και του μέχρι τότε άτρωτου χρηματοπιστωτικού τομέα. Οι Πικετέρος ήταν πλέον σε θέση να πιέσουν το κράτος ώστε να πετύχουν προσωρινές θέσεις εργασίας, επιδόματα διατροφής και άλλες παραχωρήσεις.

Η άνεργη άνοιξη της Τυνησίας

Η δεκαετίες του 1980 και ’90 ειδικά στις δυτικές χώρες της Βόρειας Αφρικής, φέραν μια μεγάλη αύξηση του αριθμού των νέων της εργατικής τάξης που είχαν πλέον πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Οι πρώτες γυναίκες από αγροτικές περιοχές μπήκαν στο πανεπιστήμιο και για πρώτη φορά καταγράφηκαν μεγάλες φοιτητικές διαδηλώσεις με επικεφαλείς οργανώσεις όπως το Εθνικό Σωματείο Φοιτητών του Μαρόκου, γεγονός που λειτούργησε σαν μια πρώτη κινηματική εμπειρία. 

Όμως μετά την απόκτηση του πτυχίου ο δρόμος άνοιγε προς την αυξημένη ανεργία, ειδικά για την πλειοψηφία των αποφοίτων που δεν είχαν ούτε τη δυνατότητα συνέχισης των ακριβών σπουδών στο εξωτερικό ούτε και το απαραίτητο μέσο για να αποκτήσουν μια θέση στον δημόσιο τομέα. Με τις πρώτες οργανώσεις πτυχιούχων ανέργων να δημιουργούνται στο Μαρόκο σιγά σιγά δημιουργήθηκαν οι πρώτες σχέσεις με την Αλγερία και την Τυνησία.

Και το 2006 ιδρύθηκε η Ένωση Πτυχιούχων Ανέργων Τυνησίας. Τα τεράστια ποσοστά των πτυχιούχων ανέργων κάναν την ανάγκη για οργάνωση επιτακτική. Δεν είναι τυχαίο ότι η σπίθα της εξέγερσης στην Τυνησία που έριξε το καθεστώς Μπεν Άλι ήταν ο θάνατος του Μοχάμεντ Μπουαζίζι, πτυχιούχου άνεργου μικροπωλητή που αυτοπυρπολήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Η νεολαία που πρωτοστάτησε στην εξέγερση μετά την απελευθέρωση του συνδικαλισμού από τον Φεβρουάριο έχει δημιουργήσει παραπάνω από 120 τοπικά γραφεία της Ένωσης, και η ανάπτυξη συνεχίζεται μιας και στη χώρα των 10.000.000,από τους 700.000 άνεργους οι 140.000 είναι άνεργοι πτυχιούχοι. 

Απαιτώντας αύξηση των προσλήψεων, έλεγχο και συμμετοχή στην δημιουργία θέσεων εργασίας με κριτήριο τις κοινωνικές ανάγκες αλλά και καθιέρωση επιδόματος για τους ανέργους χωρίς διακρίσεις και προαπαιτούμενα, οι πτυχιούχοι χωρίς δουλειά της Τυνησίας οργανώνονται, διαδηλώνουν και διεκδικούν την ζωή τους.

Ισπανία: Η νεολαία χωρίς φόβο στο προσκήνιο

Νεολαία χωρίς μέλλον, χωρίς ασφάλιση, χωρίς σπίτι, χωρίς σύνταξη, χωρίς φόβο. Το χαρακτηριστικό όνομα που περιέχει την πλήρη περιγραφή της κατάστασης της επισφαλούς νεολαίας ανήκει στους νέους της Ισπανίας. Η συλλογικότητα που είχε τις ρίζες της στα ισπανικά πανεπιστήμια, κυρίως της Μαδρίτης, εμφανίστηκε δυναμικά στο προσκήνιο απέναντι σε μια κατάσταση που περιγράφεται εύκολα με μόνο δύο αριθμούς: 40% ανεργία στους νέους, 60% προσωρινή εργασία.

Ο κόσμος της επισφάλειας και της ανεργίας στην Ισπανία ήταν στο επίκεντρο των κινητοποιήσεων που έφεραν την Πουέρτα δελ Σόλ και έφτασαν σε όλες τις πλατείες της χώρας , πιάνοντας το νήμα από την Αραβική Άνοιξη και δίνοντας τη σκυτάλη στις ΗΠΑ, αλλά ο αγώνας δεν τελείωσε εκεί. Από την ανεργία στην εκπαίδευση, κι από τις τιμές των ενοικίων στις εργασιακές σχέσεις που εδραιώνονται από τους ισχυρούς στο όνομα της κρίσης, η Νεολαία Χωρίς Φόβο απαντά με την οργάνωση διαδηλώσεων αλλά και κινητοποιήσεων στα πανεπιστήμια: “Μας πήρατε πολλά, τώρα τα θέλουμε όλα!”

(1) Η αναγκαία ευγλωττία της διαμαρτυρίας

 (2)Howard Zinn, Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών, εκδ. Αιώρα

Πηγή