Τα αποσπάσματα που αναδημοσιεύουμε προέρχονται από ένα
κείμενο που γράφτηκε το Δεκέμβρη του 1976 και δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά το
1977 στα γερμανικά, στη δεύτερη γερμανική έκδοση του βιβλίου του Λουί Αλτουσέρ
«Θέσεις». Στα ελληνικά δημοσιεύεται στο περιοδικό Θέσεις (τ.
21, 1987), σε μετάφραση του Μάριου Ιωαννίδη.
Σημείωση σχετικά με τους Ιδεολογικούς Μηχανισμούς του
κράτους (ΙΜΚ)
του Louis Althusser
μετάφραση Μάριος Ιωαννίδης
Περιοδικό Θέσεις Τεύχος 21, περίοδος: Οκτώβριος
- Δεκέμβριος 1987
Η πιο συχνή μομφή, που προσάπτεται στο κείμενο μου του
1969-70' είναι ο λειτουργισμός (φονξιοναλισμός). Είδαν λοιπόν στο θεωρητικό μου
σχεδίασμα μια προσπάθεια για τη διατύπωση μιας ορισμένης ερμηνείας του
μαρξισμού, που προσδιορίζει τα συγκεκριμένα όργανα μόνο με βάση την άμεση
λειτουργία τους και μ' αυτό τον τρόπο περιορίζει την κοινωνία σε ιδεολογικούς
θεσμούς, οι οποίοι αναλαμβάνουν λειτουργίες εμπέδωσης της υποταγής: τελικά
λοιπόν ότι πρόκειται για μια αντιδιαλεκτική ερμηνεία, που η βαθύτερη λογική της
απέκλειε κάθε δυνατότητα ταξικής πάλης. Εντούτοις, νομίζω, ότι δεν διαβάστηκαν
αρκετά προσεκτικά τα συμπεράσματα του κειμένου μου, που υπογράμμιζαν τον
«αφηρημένο» χαρακτήρα της ανάλυσης μου και τοποθετούσαν ξεκάθαρα στο κέντρο της
θεωρητικής μου αντίληψης την πάλη των τάξεων.
(…)
Άλλες αντιρρήσεις αφορούν το χαρακτήρα των πολιτικών
κομμάτων και κύρια του επαναστατικού πολιτικού κόμματος. Για να το πούμε με μια
φράση: υπήρχε συχνά η τάση να μου καταλογίσουν την άποψη, ότι θεωρώ κάθε
μεμονωμένο πολιτικό κόμμα ως ένα ΙΜΚ, πράγμα, που θα μπορούσε βέβαια να είχε ως
συνέπεια να εγκλωβίζεται απόλυτα κάθε πολιτικό κόμμα στο «σύστημα» των ΙΜΚ, να
υποτάσσεται στο νόμο αυτού του «συστήματος» και να αποκλείεται από το σύστημα
αυτό η δυνατότητα ενός επαναστατικού κόμματος. Εάν όλα τα κόμματα είναι ΙΜΚ και
υπηρετούν την κυρίαρχη ιδεολογία, τότε η ύπαρξη ενός επαναστατικού κόμματος,
που θα περιοριζόταν σ' αυτή τη «λειτουργία» είναι απλά αδιανόητη.
Ποτέ όμως δεν έγραφα, ότι ένα πολιτικό κόμμα είναι ένας ΙΜΚ.
Μάλιστα είπα (έστω και σύντομα, το ομολογώ) κάτι εντελώς διαφορετικό δηλαδή ότι
τα πολιτικά κόμματα είναι μόνο «συστατικά μέρη» ενός ειδικού ΙΜΚ: του πολιτικού
ΙΜΚ, που υλοποιεί την πολιτική ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης, ας πούμε: στο «συνταγματικό
του καθεστώς» (τα «συντάγματα» στην εποχή της μοναρχίας του παλιού καθεστώτος
κλπ., το κοινοβουλευτικό αντιπροσωπευτικό καθεστώς υπό την αστική τάξη στις
«φιλελεύθερες» φάσεις της).
(…)
Τι πρέπει κατόπιν τούτου να εννοήσουμε με τον χαρακτηρισμό πολιτικός
ΙΜΚ; Το «πολιτικό σύστημα» ή το «σύνταγμα» ενός δεδομένου κοινωνικού
σχηματισμού. Η γαλλική αστική τάξη - ακόμη και αν χρησιμοποίησε σε δύσκολες
συγκυρίες της ταξικής πάλης άλλα καθεστώτα (τον Βοναπαρτισμό Ι και II, τη
συνταγματική μοναρχία, το φασισμό του Πεταίν), όπως και σήμερα όλες οι αστικές
τάξεις των καπιταλιστικών χωρών αναγνωρίζονται γενικά στο πολιτικό σύστημα της
κοινοβουλευτικής αντιπροσώπευσης το οποίο υλοποίησε την αστική ιδεολογία σ' ένα
πολιτικό ΙΜΚ.
(…)
Αλλά αυτό, που τελικά μας επιτρέπει να πούμε, ότι το
«πολιτικό σύστημα» είναι ΙΜΚ, είναι το επινόημα, που αντιστοιχεί σε μια
«συγκεκριμένη» πραγματικότητα, ότι τα συστατικά μέρη αυτού του συστήματος, όπως
επίσης και η αρχή του τρόπου λειτουργίας του, βασίζονται στην ιδεολογία της «ελευθερίας»
και «ισότητας» του εκλέγοντος ατόμου. Στην «ελεύθερη εκλογή» των αντιπροσώπων
του λαού από τα άτομα, που «συνιστούν» το λαό και μάλιστα στη βάση της ιδέας,
την οποία διαμορφώνει κάθε άτομο σχετικά με την πολιτική που πρέπει να
ακολουθήσει το κράτος. Στη βάση αυτού του επινοήματος (γιατί τελικά η πολιτική
του κράτους καθορίζεται από τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης στην ταξική πάλη)
σχηματίστηκαν τα «πολιτικά κόμματα», τα οποία πρέπει να εκφράσουν και να
αντιπροσωπεύσουν τις διάφορες αποκλίνουσες (ή συγκλίνουσες) εκλογικές
δυνατότητες σε σχέση με την πολιτική του έθνους. Κάθε άτομο μπορεί λοιπόν να
εκφράζει «ελεύθερα» τη γνώμη του ψηφίζοντας το κόμμα της εκλογής του (εκτός αν
έχει απαγορευθεί).
Πρέπει βέβαια να σημειωθεί: πίσω από τα πολιτικά κόμματα
μπορεί σίγουρα να υπάρχει μια συγκεκριμένη πραγματικότητα. Χοντρικά μιλώντας
μπορούν - εάν η ταξική πάλη είναι αναπτυγμένη σε ικανοποιητικό βαθμό - να
αντιπροσωπεύουν σε γενικές γραμμές τα συμφέροντα των ανταγωνιστικών τάξεων και
μερίδων ή των κοινωνικών στρωμάτων, που θέλουν να προάγουν στα πλαίσια των
ταξικών συγκρούσεων τα ιδιαίτερα συμφέροντα τους. Και λόγω αυτής της
πραγματικότητας μπορεί στο τέλος - παρ' όλα τα εμπόδια και τους ελιγμούς
εξαπάτησης του συστήματος - να εμφανιστεί ο ανταγωνισμός των βασικών τάξεων.
Λεω «μπορεί», γιατί υπάρχουν αστικές χώρες (ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Ο.Δ.
Γερμανίας κλπ.), στις οποίες η πολιτική εξέλιξη των ταξικών αγώνων δεν μπορεί
να ξεπεράσει το κατώφλι της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης, οι κοινοβουλευτικοί
ανταγωνισμοί είναι λοιπόν εκεί πολύ μακρινές και μάλιστα ολοκληρωτικά
παραμορφωμένες ενδείξεις των πραγματικών ταξικών ανταγωνισμών.
Η αστική τάξη
είναι λοιπόν εκεί «εντελώς μεταξύ της», προφυλαγμένη από ένα κοινοβουλευτικό
σύστημα, που γυρίζει γύρω γύρω ή λειτουργεί εν κενώ. Βέβαια, μπορεί επίσης να
συμβεί ο οικονομικός και πολιτικός ταξικός αγώνας της εργατικής τάξης να
αποκτήσει μια τέτοια δύναμη, ώστε η αστική τάξη από την πλευρά της να πρέπει να
φοβάται «το αποτέλεσμα του γενικού εκλογικού δικαιώματος» (Γαλλία, Ιταλία).
(…)
Έχουμε εδώ στην πραγματικότητα να κάνουμε με ένα μηχανισμό,
διότι πρόκειται για μια ολόκληρη υλική και δια του νόμου ρυθμισμένη κατασκευή -
από τον εκλογικό κατάλογο, το ψηφοδέλτιο και το παραβάν στους εκλογικούς αγώνες
και από κει στο κοινοβούλιο που θα προκύψει. Όμως στην πραγματικότητα έχουμε να
κάνουμε με ένα ιδεολογικό μηχανισμό, διότι λειτουργεί χωρίς βία «εντελώς από
μόνος του», «στη βάση της ιδεολογίας» των δρώντων φορέων του, οι οποίοι
αποδέχονται και κάνουν πράξη τους κανόνες λειτουργίας του, καθότι τους
σέβονται, αφού είναι πεισμένοι ότι πρέπει να «ασκούμε το εκλογικό καθήκον» και
ότι αυτό είναι απόλυτα «κανονικό». Υπαγωγή και συναίνεση εδώ συμπίπτουν. Αυτή η
«προφάνεια» την οποία προωθεί η αστική ιδεολογία γίνεται αποδεκτή από τους εκλογείς
ως «προφάνεια»: θεωρούν τους εαυτούς τους εκλογείς και συμμετέχουν στο σύστημα.
«Τηρούν τους κανόνες του παιχνιδιού».
Αν η ανάλυση μας είναι σωστή, τότε συνάγεται από αυτή ότι
δεν μπορούμε να ισχυριστούμε - όπως «βιαστικά» ισχυρίστηκαν ορισμένοι για να
μου αποδώσουν μια θεωρία, που θα απέκλειε κάθε δυνατότητα επαναστατικής πράξης
- ότι όλα τα κόμματα, δηλαδή ακόμα και τα κόμματα της εργατικής τάξης, πρέπει
να θεωρηθούν ως ιδεολογικοί μηχανισμοί τον κράτους, το κάθε κόμμα χωριστά, και
ότι έχουν έτσι ενσωματωθεί στο σύστημα και ως εκ τούτου δεν μπορούν να
καθοδηγήσουν τον ταξικό αγώνα.
Αν αυτό που έχω πει είναι σωστό, τότε προκύπτει αντίθετα,
ότι η ύπαρξη πολιτικών κομμάτων όχι μόνο δεν αποκλείει την ταξική πάλη, αλλά
αντίθετα εδράζεται σ' αυτήν. Και αν η αστική τάξη επιχειρεί πάντα να επιβάλλει
την ιδεολογική και πολιτική ηγεμονία της πάνω στα κόμματα της εργατικής τάξης,
αυτό δεν είναι παρά μια μορφή της ταξικής πάλης. Πράγμα, που το πετυχαίνει η
αστική τάξη όταν αποτυγχάνουν τα εργατικά κόμματα, με το να συμβιβάζονται οι
ηγέτες τους (η «ταξική ειρήνη» του 1914-15), ή πολύ απλά να εξαγοράζονται, είτε
όμως με το να έχει απομακρυνθεί ένα μέρος της βάσης των εργατικών κομμάτων από
τον επαναστατικό σκοπό χάριν υλικών απολαύων (εργατική αριστοκρατία), είτε με το
να έχει υποκύψει στην αστική ιδεολογία (ρεβιζιονισμός).
Αυτά τα αποτελέσματα της ταξικής πάλης γίνονται ακόμα πιο
φανερά αν λάβει κανείς υπόψη του τα ίδια τα επαναστατικά εργατικά κόμματα, π.χ.
τα κομμουνιστικά κόμματα. Επειδή στην περίπτωση αυτή πρόκειται για οργανώσεις
της ταξικής πάλης των εργατών, αυτές αποτελούν, από θέση αρχής (γιατί βέβαια
μπορεί να έχουν κυλήσει στο ρεφορμισμό και το ρεβιζιονισμό) οργανώσεις απόλυτα
ξένες προς την αστική τάξη και το πολιτικό της σύστημα. Η ιδεολογία τους (στη
βάση της οποίας στρατολογούν τα μέλη τους) βρίσκεται σε ανταγωνιστική σχέση
προς την αστική ιδεολογία. Ο τρόπος οργάνωσης τους (ο δημοκρατικός
συγκεντρωτισμός) είναι διαφορετικός από τον τρόπο οργάνωσης των αστικών
κομμάτων και ακόμα των σοσιαλδημοκρατικών και σοσιαλιστικών κομμάτων.
Ο στόχος
τους δεν είναι να περιορίζουν την πρακτική τους στον κοινοβουλευτικό αγώνα,
αλλά να επεκτείνουν τον ταξικό αγώνα σε ολόκληρη των εργατική τάξη, από την
οικονομία στην πολιτική και την ιδεολογία, και αυτό με μορφές δράσης που
προσιδιάζουν στην εργατική τάξη και οι οποίες βεβαίως δεν έχουν τίποτα κοινό με
την κατάθεση στην κάλπη ενός ψηφοδελτίου κάθε πέντε χρόνια. Το να φέρει τον
προλεταριακό ταξικό αγώνα σε όλους τους χώρους και να τον επεκτείνει πολύ πέρα
από το κοινοβούλιο - αυτό είναι το καθήκον ενός κομμουνιστικού κόμματος. Το ιδιαίτερο
καθήκον του δεν είναι να «συμμετάσχει» στην κυβέρνηση, αλλά να μετασχηματίσει
και να συντρίψει την αστική κρατική εξουσία.
Πρέπει να τονίσουμε ιδιαίτερα αυτό το σημείο, γιατί τα
περισσότερα δυτικοευρωπαϊκά κομμουνιστικά κόμματα ορίζουν σήμερα τον εαυτό τους
ως «κόμματα διακυβέρνησης». Ακόμα και όταν ευκαιριακά συμμετέχει σε μια
κυβέρνηση (και μπορεί να είναι σωστό να κάνει κάτι τέτοιο κάτω από
συγκεκριμένες δεδομένες συνθήκες), δεν μπορεί ένα κομμουνιστικό κόμμα, υπό
κανενός είδους συνθήκες να οριστεί ως «κόμμα διακυβέρνησης» - αδιάφορο αν
πρόκειται για μια κυβέρνηση υπό την κυριαρχία της αστικής τάξης, ή για μια
κυβέρνηση υπό την κυριαρχία της εργατικής τάξης («δικτατορία του
προλεταριάτου»).
Το σημείο αυτό είναι αποφασιστικής σημασίας. Διότι ένα κομμουνιστικό
κόμμα δεν μπορεί ποτέ να μπει στην κυβέρνηση ενός αστικού κράτους (ακόμα κι αν
πρόκειται για μια «αριστερή» κυβέρνηση λαϊκής ενότητας, η οποία είναι
αποφασισμένη να προωθήσει δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις) για να «διαχειριστεί»
τις υποθέσεις τον αστικού κράτους. Μπαίνει στην κυβέρνηση, μόνο για να
δυναμώσει τον ταξικό αγώνα και να προετοιμάσει την ανατροπή του αστικού
κράτους.
Όμως, δεν μπορεί επίσης να συμμετάσχει σε μια κυβέρνηση της
δικτατορίας του προλεταριάτου με την υπόθεση ότι το πραγματικό καθήκον του
είναι να «διαχειριστεί» τις υποθέσεις αυτού του κράτους, αν και πρέπει να
προετοιμάσει το μαρασμό και το τέλος του. Γιατί αν το κόμμα αφιερώσει τις
δυνάμεις του σ' αυτή τη «διαχείριση», δηλαδή αν συγχωνευτεί πρακτικά με το
κράτος - όπως συμβαίνει στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης - δεν θα μπορέσει
να συνεισφέρει στη συντριβή του κράτους.
Ένα κομμουνιστικό κόμμα δεν μπορεί
λοιπόν να λειτουργεί σε καμιά περίπτωση ως «κόμμα διακυβέρνησης», διότι το να
είναι «κόμμα διακυβέρνησης» σημαίνει να είναι ένα κρατικό κόμμα. Το οποίο
σημαίνει είτε ότι υπηρετεί το αστικό κράτος, είτε πάλι ότι διαιωνίζει το κράτος
της δικτατορίας του προλεταριάτου, ενώ αυτό που πρέπει να γίνει είναι να
συμβάλει στη συντριβή του.
Βλέπουμε, ότι κι όταν αξιώνει τη σταθερή του παρουσία στον
πολιτικό ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους, για να μπορέσει να κάνει να ακουστεί
η ηχώ της ταξικής πάλης ακόμα και στο κοινοβούλιο και κυρίως όταν «συμμετέχει»
στην κυβέρνηση, επειδή είναι ευνοϊκές οι συνθήκες για να προωθηθεί η ανάπτυξη
το «ταξικού αγώνα, ένα επαναστατικό κόμμα δεν ορίζεται εντούτοις ούτε από τη
θέση του στο εκλεγμένο κοινοβούλιο, ούτε από την ιδεολογία που υλοποιείται στον
αστικό πολιτικό ιδεολογικό μηχανισμό του κράτους. Στην πραγματικότητα ένα
κομμουνιστικό κόμμα έχει μια εντελώς διαφορετική «πολιτική πρακτική» απ' ότι τα
αστικά κόμματα.
Ένα αστικό κόμμα έχει στη διάθεση του τις πηγές και την
υποστήριξη της υπάρχουσας αστικής τάξης, την οικονομική της κυριαρχία, την
εκμετάλλευση που αυτή ασκεί, τον κρατικό της μηχανισμό, τους ιδεολογικούς
κρατικούς της μηχανισμούς κλπ. Για να μπορέσει να υπάρξει δεν χρειάζεται
καταρχήν να συμπυκνώσει τις λαϊκές μάζες, τις οποίες θέλει να κερδίσει υπέρ των
ιδεών του: είναι πάνω από όλα το ίδιο το κοινωνικό καθεστώς της μπουρζουαζίας
που αναλαμβάνει αυτή την εργασία της πειθούς, της προπαγάνδας και της
διαφήμισης και το οποίο εξασφαλίζει στα αστικά κόμματα τη μαζική τους βάση. Το
πολιτικό και ιδεολογικό άρπαγμα από τη σκοπιά της αστικής τάξης είναι τόσο
ασφαλές και από πολύ καιρό εξασφαλισμένο, ώστε «κανονικά» τα εκλογικά
αποτελέσματα προκύπτουν ακριβώς αυτόματα - στα πλαίσια των παραλλαγών που έχουν
τα κόμματα των διαφορετικών μερίδων της αστικής τάξης.
Κατά κανόνα αρκεί στα
αστικά κόμματα να οργανώσουν καλά τον εκλογικό αγώνα, με το να κινητοποιηθούν
βραχυπρόθεσμα και αποτελεσματικά για να θερίσουν τους καρπούς της κυριαρχίας
εκείνης η οποία παρίσταται ως επιλογή με βάση την πειθώ. Γι αυτό ένα αστικό
κόμμα δεν χρειάζεται επίσης μια επιστημονική θεωρία ή έστω ένα σταθερό δόγμα
για να επιζήσει. Για να αποκτήσει οπαδούς, που θα είναι ήδη προκαταβολικά
πεισμένοι - από συμφέρον ή από φόβο - του αρκεί να έχει μερικές ιδέες, τις
οποίες αντλεί από τα θεμέλια της αστικής ιδεολογίας.
Ένα εργατικό κόμμα δεν μπορεί σε αντιπαράθεση με αυτά να
προσφέρει τίποτα στους οπαδούς του. Ούτε αργομισθίες ούτε υλικές απολαβές, με
τις οποίες στην κυριολεξία αγοράζουν τα αστικά κόμματα την πελατεία τους,
οσάκις αυτή μοιάζει να έχει αμφιβολίες. Το εργατικό κόμμα υπάρχει ως αυτό που
είναι: μια οργάνωση του προλεταριακού ταξικού αγώνα που η μόνη της δύναμη είναι
το ταξικό ένστικτο των εκμεταλλευομένων, μια επιστημονική θεωρία και η
αυτοβουλία των μελών της, που στρατεύονται στη βάση της αναγνώρισης των
καταστατικών αρχών του κόμματος. Οργανώνει τα μέλη του για να διεξαγάγει τον
ταξικό αγώνα σ' όλες τις μορφές του: στο οικονομικό επίπεδο (σε σύνδεση με τις
συνδικαλιστικές οργανώσεις), στο πολιτικό και το ιδεολογικό επίπεδο.
Ορίζει τη
γραμμή του και τις πρακτικές του όχι απλώς στη βάση των εξεγέρσεων των
εκμεταλλευομένων έργα των, αλλά στη βάση των συσχετισμών δύναμης ανάμεσα στις
τάξεις, τους οποίους αναλύει «συγκεκριμένα», με τη βοήθεια των αρχών της
επιστημονικής του θεωρίας, που εμπλουτίζεται από τη συνολική πείρα της πάλης
των τάξεων. Λαμβάνει λοιπόν από κάθε άποψη υπόψη τις μορφές και τη δύναμη του
ταξικού αγώνα της άρχουσας τάξης, όχι μόνο σε εθνική κλίμακα, αλλά επίσης και
σε παγκόσμια κλίμακα. Με βάση αυτή τη «γραμμή» μπορεί να θεωρήσει χρήσιμο και
«σωστό» σε μια συγκεκριμένη στιγμή να συμμετάσχει σε μια αριστερή κυβέρνηση,
για να προωθήσει το δικό του ταξικό αγώνα και το δικό του στόχο. Σε κάθε
περίπτωση πάντως υποτάσσει τα άμεσα συμφέροντα του κινήματος στα μακροπρόθεσμα
συμφέροντα της εργατικής τάξης. Υποτάσσει την τακτική του στη στρατηγική του
κομμουνισμού, δηλαδή στη στρατηγική της αταξικής κοινωνίας. Αυτές τουλάχιστον
είναι οι «αρχές».
(…)
Συνοψίζοντας το ουσιώδες αυτής της ανάλυσης σχετικά με το
χαρακτήρα του επαναστατικού κόμματος μπορούμε να επαναφέρουμε τη θέση σχετικά
με την προτεραιότητα της πάλης των τάξεων ως προς τον κρατικό μηχανισμό και
τους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους. Τυπικά μπορεί ένα κόμμα όπως το
κομμουνιστικό να εμφανίζεται ως ένα κόμμα όπως τα άλλα, εφόσον έχει το δικαίωμα
να εκπροσωπείται στο κοινοβούλιο μέσω των εκλογών. Τυπικά μπορεί να δημιουργεί
την εντύπωση ότι τηρεί τους «κανόνες του παιχνιδιού» του πολιτικού ιδεολογικού
μηχανισμού του κράτους όταν εμφανίζεται στο κοινοβούλιο ή ακόμα «συμμετέχει» σε
μια κυβέρνηση λαϊκής ενότητας. Τυπικά μπορεί μάλιστα να δίνει την εντύπωση ότι
επικυρώνει αυτούς τους «κανόνες του παιχνιδιού» και συνεπώς το συνολικό
ιδεολογικό σύστημα που πραγματοποιείται δια μέσου τους: δηλαδή το αστικό
ιδεολογικό σύστημα. Και η ιστορία του εργατικού κινήματος προσφέρει αρκετά
παραδείγματα για το γεγονός ότι ένα επαναστατικό κόμμα με το να «συμμετέχει στο
παιχνίδι» στην πραγματικότητα έχει «χάσει το παιχνίδι», έχοντας εγκαταλείψει
υπό την πίεση της άρχουσας αστικής ιδεολογίας τον ταξικό αγώνα, προς όφελος της
ταξικής συνεργασίας. Το «τυπικό» μπορεί κάτω από την επίδραση της ταξικής πάλης
να γίνει «πραγματικό».
Αυτός ο πάντοτε επίκαιρος κίνδυνος μας φέρνει στο μυαλό τις
συνθήκες με τις οποίες συνδέεται η συγκρότηση του εργατικού κινήματος: την
κυριαρχία του αστικού ταξικού αγώνα πάνω στον προλεταριακό ταξικό αγώνα. Έχουμε
μια λάθος αντίληψη για την ταξική πάλη αν νομίζουμε ότι αυτή αποτελεί απλώς το
αποτέλεσμα των εξεγέρσεων της εργατικής τάξης ενάντια στην κοινωνική αδικία,
την ανισότητα ή ακόμα την καπιταλιστική εκμετάλλευση.
Για να το πούμε σύντομα,
σφάλουμε αν νομίζουμε ότι ο ταξικός αγώνας ανάγεται στον προλεταριακό ταξικό
αγώνα υπό τις δοσμένες συνθήκες εκμετάλλευσης και ακολούθως στην απάντηση της
αστικής τάξης σ' αυτό τον αγώνα. Αυτό θα σήμαινε ότι ξεχνάμε πως οι συνθήκες
εκμετάλλευσης έχουν την προτεραιότητα και ότι η διαδικασία συγκρότησης των
συνθηκών εκμετάλλευσης του προλεταριάτου αποτελεί τη θεμελιώδη μορφή του
αστικού ταξικού αγώνα. Ότι δηλαδή η εκμετάλλευση είναι ήδη ταξικός αγώνας και
ότι ο αστικός ταξικός αγώνας έχει την προτεραιότητα. Ολόκληρη η ιστορία της πρωταρχικής
συσσώρευσης μπορεί να θεωρηθεί ως παράγωγο της εργατικής τάξης δια μέσου της
αστικής τάξης - μέσα σε ένα ταξικό αγώνα, ο οποίος γεννά τις καπιταλιστικές
σχέσεις εκμετάλλευσης.
Αν αυτή η θέση είναι σωστή, τότε μπορούμε να δούμε καθαρά
και με σαφήνεια γιατί ο αστικός ταξικός αγώνας κυριαρχεί εξ αρχής πάνω στον
προλεταριακό ταξικό αγώνα και γιατί χρειάστηκε τόσος χρόνος στον προλεταριακό
ταξικό αγώνα για να μορφοποιηθεί και να βρει τις ιδιαίτερες μορφές ύπαρξης του,
γιατί ο ταξικός αγώνας είναι θεμελιακά άνισος, γιατί δεν προωθείται μέσα από
τις ίδιες πρακτικές από την αστική τάξη και το προλεταριάτο και γιατί η αστική
τάξη προωθεί στους ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους μορφές, που έχουν ως
καθήκον να προλαμβάνουν τις επαναστατικές ενέργειες της εργατικής τάξης και να
την υποτάσσουν.
Το μεγάλο στρατηγικό αίτημα της εργατικής τάξης για
αυτονομία φέρνει αυτό τον όρο στην επιφάνεια. Υποταγμένη στην κυριαρχία του
αστικού κράτους και στην εκφοβιστική λειτουργία και την «προφάνεια» της
κυρίαρχης ιδεολογίας, η εργατική τάξη μπορεί να διεκδικήσει την αυτονομία της
μόνο αν απελευθερωθεί από την κυρίαρχη ιδεολογία, αν διαχωριστεί από αυτήν,
προωθώντας μορφές οργάνωσης και δράσης οι οποίες υλοποιούν τη δική της
ιδεολογία - την προλεταριακή ιδεολογία. Η ιδιαιτερότητα αυτής της τομής, αυτής
της ριζικής απομάκρυνσης είναι ότι μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο μέσα σε ένα
μακροχρόνιο αγώνα, ο οποίος είναι υποχρεωμένος να λαμβάνει υπόψη του τις μορφές
της αστικής κυριαρχίας και να μάχεται την αστική τάξη στο εσωτερικό των δικών
της μορφών κυριαρχίας, χωρίς να «χάνεται» ποτέ μέσα σε αυτές τις μορφές, οι
οποίες δεν είναι απλές ουδέτερες «μορφές» αλλά μηχανισμοί, οι οποίοι
εξασφαλίζουν την ύπαρξη της κυρίαρχης ιδεολογίας. (…)
Δεκέμβριος 1976
Ολόκληρο το κείμενο στο:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου